Author: admindev

Stany Zjednoczone domagają się od Europy przejęcia pełnej odpowiedzialności za konwencjonalne odstraszanie i obronę. Po raz pierwszy w historii NATO europejscy sojusznicy muszą zakładać, że w przypadku wojny na dużą skalę nie otrzymają wsparcia armii amerykańskiej. Choć rosyjskie zagrożenie eskaluje od lat, a USA od dawna komunikują, że skupią się na Chinach, Europa pozostaje nieprzygotowana na sytuację, w której będzie musiała bronić się przed rosyjską agresją i jednocześnie wspierać Ukrainę. Jedyne, co może zrobić w takiej sytuacji, to zwiększyć wydatki na obronę i wzmocnić europejski filar NATO tak szybko, jak to możliwe, bez antagonizowania administracji Trumpa.

Trzy lata po inwazji Rosji na Ukrainę na pełną skalę stało się jasne, że Europa jest nieprzygotowana do strategicznego zagrożenia związanego z agresywną, rewizjonistyczną polityką Rosji z jednej strony oraz determinacją USA, by ograniczyć jej wkład w europejskie bezpieczeństwo, z drugiej. Rosja nie zrezygnowała ze swojego strategicznego celu, jakim jest pełne podporządkowanie Ukrainy i prowadzi wojnę na wyczerpanie, która faworyzuje kraj dysponujący większymi zasobami. Wysuwa maksymalistyczne żądania, których przyjęcie nie tylko zneutralizowałoby Ukrainę (zamknięcie drogi do NATO), ale także doprowadziłoby do całkowitej demilitaryzacji kraju (żądania ograniczenia wielkości sił zbrojnych) i pozostawiło go w rosyjskiej strefie wpływów (zamknięcie drogi do NATO plus sprzeciw wobec jakiejkolwiek obecności zachodnich wojsk na terytorium Ukrainy). Pozwoliłoby to Kremlowi na stosowanie groźby użycia siły do wpływania na politykę Ukrainy lub wznowienia agresji w dowolnym momencie w celu zmiany władzy i jej pełnego sobie podporządkowania. Mimo że rosyjskie wojsko traci około 30 tysięcy zabitych i rannych miesięcznie, jest w stanie uzupełniać straty zachęcając co miesiąc od 30 do 40 tysięcy osób do podpisania kontraktów i walki w Ukrainie. Rosja prawdopodobnie zrealizuje swoje plany zwiększenia sił zbrojnych do 1,5 miliona żołnierzy w służbie czynnej (jej siły zbrojne liczyły około 900 000 w 2022 roku) już do 2026 roku. Wraz z rozmieszczeniem nowych jednostek wojskowych w pobliżu granic z Finlandią i krajami bałtyckimi, wzrośnie zdolność Rosji do zagrażania Sojuszowi, a także do przeprowadzenia ograniczonej agresji przeciwko NATO. Rozmieszczenie wojsk i trwająca rozbudowa infrastruktury kolejowej skróci czas potrzebny na przeprowadzenie ataku. Ewentualne zawarcie zawieszenia broni lub porozumienia pokojowego z Ukrainą uwolni część rosyjskiego potencjału wojskowego, który może być dalej koncentrowany w eksklawie kaliningradzkiej i na Białorusi.

Ponieważ reżim może obawiać się, że NATO w końcu wzmocni swój potencjał wojskowy, podczas gdy sankcje nałożone na Rosję mogą doprowadzić do destabilizacji społecznej i politycznej, rosyjski rząd może czuć, że czas nie działa na jego korzyść. Dlatego też, pomimo wysokich strat, jakie Rosja ponosi w Ukrainie, nawet w perspektywie krótkoterminowej będzie istniało zwiększone ryzyko agresji przeciwko NATO. Politycznym celem takiej agresji byłoby wymuszenie ustępstw w sprawie żądań zawartych w ultimatum z 2021 r. wystosowanym do NATO i USA. Kreml zażądał wycofania wojsk zagranicznych z krajów graniczących z Rosją, podpisania prawnie wiążących traktatów, które ograniczyłyby zdolność NATO do wysyłania wsparcia do krajów wschodniej flanki oraz rezygnacji z polityki otwartych drzwi NATO.

Jednocześnie administracja USA jest zdeterminowana, aby ograniczyć amerykańskie zaangażowanie w bezpieczeństwo europejskie i demonstruje gotowość do negocjowania z Rosją w sprawie Ukrainy ponad głowami Europejczyków. Gdyby USA zdecydowały się wycofać swoje wojska z Europy, europejskie państwa NATO byłyby prawdopodobnie niezdolne do skutecznej obrony i w efekcie podatne na rosyjskie zastraszanie. Wiele lat zaprzeczania rzeczywistości, że Rosja stanowi zagrożenie dla europejskiego systemu bezpieczeństwa i może próbować osiągnąć swoje cele nie tylko poprzez groźby użycia siły, ale agresję militarną na dużą skalę, postawiło Europę w pozycji strategicznej słabości i podatności na zagrożenia, które mogą być wykorzystywane zarówno przez wrogów, jak i sojuszników (w tym przypadku USA). Administracja Trumpa ma możliwość zmniejszenia swojej obecności wojskowej w Europie pod różnymi pretekstami. Może oskarżyć Europę o brak poparcia dla amerykańskiego podejścia do negocjacji w sprawie zakończenia wojny w Ukrainie. Może próbować szantażować Europę, aby wymusić ustępstwa w kwestiach gospodarczych. Może też oskarżyć Europę o niewystarczające wydatki na obronność. Groźby lub wycofanie wojsk amerykańskich z Europy mogą dodatkowo podważyć wiarygodność odstraszania i zachęcić Rosję do przetestowania Sojuszu, zwłaszcza gdyby USA były zaangażowane w konflikt w Indo-Pacyfiku.

Rosyjska agresja na Ukrainę w lutym 2022 roku pokazała, że próby podejmowane przez Zachód w celu zbudowania stabilnych relacji z Rosją zawiodły. Rosja jest zdeterminowana nie tylko podporządkować sobie Ukrainę, ale chce stworzyć system, w którym będzie mogła wywierać wpływ zarówno w Europie, jak i w wymiarze globalnym. Dlatego wraz z Chinami dąży do budowy tzw. wielobiegunowego systemu międzynarodowego i stara się podważyć wiarygodność sojuszy pod przywództwem USA. Jak przyznaje były ideolog Kremla Władisław Surkow w wywiadzie z marca 2025 roku (dostępnym w kilku językach), rosyjskie wpływy nie mają granic. Rosja jest gotowa je rozszerzać, dopóki nie napotka realnego oporu.

Jest to szczególnie widoczne w próbach zwiększenia wpływów w Europie, gdzie Rosja chce być postrzegana jako supermocarstwo, które nie musi liczyć się z interesami małych i średnich państw. Podobieństwa radzieckiego i rosyjskiego podejścia do bezpieczeństwa europejskiego są uderzające. Od zakończenia II wojny światowej Moskwa pozostaje zdeterminowana, by wypchnąć USA z Europy, dlatego w jej strategicznym interesie było i jest podważenie wiarygodności NATO. Po zakończeniu zimnej wojny nie była zainteresowana współpracą z UE i NATO, ale raczej ich osłabieniem i tradycyjnie próbowała wbić klin między USA i Europę. Rosyjskie elity postrzegają możliwość zaangażowania USA w obronę Europy jako główną przeszkodę w promowaniu swoich ekspansjonistycznych celów. Stany Zjednoczone utrzymują największy potencjał wojskowy i nuklearny w NATO, co zapewnia wiarygodną zdolność odstraszania nuklearnego przeciwko Rosji. Amerykański potencjał konwencjonalny, wsparcie logistyczne i przewaga technologiczna zapewniają NATO możliwość szybkiego wygrania konfliktu konwencjonalnego z Rosją, zanim Kreml będzie w stanie przekształcić go w wojnę na wyniszczenie, która faworyzuje państwa autorytarne z ogromnymi zasobami i większą odpornością niż państwa demokratyczne. Amerykańskie przywództwo polityczne umożliwia również zbudowanie znacznie silniejszej koalicji niż potencjalnie jakiekolwiek inne europejskie mocarstwo czy grupa państw.

Europa zaczęła powoli akceptować fakt, że Rosja jest zdeterminowana, by podporządkować sobie Ukrainę i będzie stanowić długoterminowe zagrożenie dla NATO i UE. Przywódcy musieli przyjąć do wiadomości, że powodem wojny nie były „uzasadnione interesy bezpieczeństwa Rosji”, ale głęboko zakorzeniony rewanżyzm Rosji wobec Ukrainy i determinacja, by ją sobie podporządkować. W dniu 1 grudnia 1991 r., w referendum w sprawie niepodległości, ponad 90% ludności Ukrainy zagłosowało za oderwaniem się od Rosji. We wschodnich regionach Ukrainy, które Rosja obecnie częściowo okupuje i uznaje za swoje terytorium, poparcie to przekroczyło 80%. Najniższe było na Krymie, choć i tam przekroczyło 50%. Fakt, że to Ukraina, przedstawiana przez rosyjską propagandę jako kolebka rosyjskiej państwowości, skorzystała z pierwszej okazji, by zażądać niepodległości i była przeciwna jakiejkolwiek formie nowego państwa federalnego, był i jest traktowany przez rosyjskie elity jako zdrada i podsyca poczucie rewanżyzmu.

Jednocześnie Rosja postrzegała rozszerzenie zachodnich struktur politycznych, gospodarczych i wojskowych na Wschód przede wszystkim jako zagrożenie dla swoich ambicji reintegracji przynajmniej podstawowych elementów ZSRR (Białorusi i Ukrainy) oraz utrzymania zdolności wywierania wpływu w Europie Środkowo-Wschodniej i na całym kontynencie. Zachód nie mógł zaakceptować takiej polityki, ale mimo to próbował dostosować się do niektórych rosyjskich interesów, nie zatwierdzając nowych linii podziału w Europie. NATO całkowicie zmieniło swoją strategię i zaczęło odchodzić od polityki odstraszania. W 1997 roku Sojusz przyjął polityczną deklarację, że nie będzie rozmieszczał znaczących sił bojowych (tak długo, jak środowisko bezpieczeństwa pozostanie niezmienione) na terytorium nowych członków i przestrzegał tej zasady, dopóki Rosja nie stała się realnym zagrożeniem. Pomimo politycznych deklaracji ze strony NATO dotyczących przyszłego członkostwa Ukrainy i Gruzji, poszczególne państwa nie były gotowe do podjęcia jakichkolwiek praktycznych kroków w tym kierunku, co zostało wyraźnie zasygnalizowane Moskwie. USA zmniejszyły swoją obecność wojskową w Europie, a UE pogłębiła swoją zależność od rosyjskich surowców energetycznych.

W odpowiedzi Rosja jedynie nasiliła swoją agresywną politykę. Skutecznie wykorzystała mit „zdrady Zachodu”, który rzekomo obiecał, że NATO się nie rozszerzy na wschód. Mimo że takiej obietnicy zaprzeczył Michaił Gorbaczow (była jedynie mowa o nierozszerzaniu infrastruktury wojskowej NATO na wschodnie Niemcy), rosyjskie elity wykorzystały ten mit jako pretekst do rewizjonistycznej i rewizjonistycznej polityki wobec sąsiadów i Zachodu. W 2014 roku, w czasie gdy Ukraina była państwem neutralnym i nie dążyła do członkostwa w NATO, ale chciała bliższej współpracy gospodarczej z UE (początkowo popieranej nawet przez prorosyjskiego prezydenta Wiktora Janukowycza), Rosja zaanektowała Krym i podsyciła konflikt we wschodniej części kraju.

Jednocześnie Rosja wykorzystała narzucone sobie przez NATO ograniczenia w zakresie obrony i odstraszania, by wykorzystać tę słabość i zademonstrować, że jest w stanie zaatakować Sojusz z kilku kierunków jednocześnie. Ponieważ NATO nie dysponowało wystarczającymi siłami i zdolnościami do odparcia takiego ataku, Rosja była w stanie zastraszyć Europę. Najbardziej zauważalnym efektem był szybki powrót NATO do współpracy z Kremlem po rosyjskiej agresji na Gruzję w 2008 roku. Było to ułatwione dzięki skutecznej rosyjskiej propagandzie, która przekonała zachodnią opinię publiczną, że Gruzja sprowokowała agresję i ograniczyła polityczne koszty powrotu do „business as usual” z agresorem.

Po rosyjskiej aneksji Krymu w 2014 roku, NATO zaczęło podejmować kroki w odpowiedzi na coraz bardziej agresywną politykę Kremla. Z dzisiejszej perspektywy widać jednak, że zabrakło woli politycznej do zbudowania wiarygodnego potencjału oraz mechanizmów obrony i odstraszania, które przygotowałyby Europejczyków na szybko zbliżające się zagrożenia strategiczne. Szereg państw kontynuowało tradycyjną politykę pogłębiania zależności od rosyjskiego gazu. Niemcy zdecydowały się na budowę drugiej nitki gazociągu Nord Stream 2, co ułatwiłoby Rosji przesyłanie gazu do Europy z pominięciem Ukrainy. Wydatki na obronność rosły, ale nie wystarczająco szybko. To tylko zachęciło Rosję do zwiększenia presji militarnej zarówno na Ukrainę, jak i NATO, demonstrując swoją zdolność do ataku na Europę i użycia broni jądrowej, podczas gdy NATO nie miało planów i możliwości niezbędnych do skutecznej obrony. Dopiero w 2022 roku, po inwazji Rosji na Ukrainę na pełną skalę, NATO zdecydowało się przyjąć nową strategię, która wskazuje na Rosję jako główne zagrożenie militarne. To umożliwiło podjęcie kolejnych decyzji w sprawie zatwierdzenia nowych planów obronnych i opracowaniu niezbędnych zdolności wojskowych. Jednak Europejczycy potrzebują co najmniej dekady, aby stworzyć wiarygodne zdolności bojowe, niezbędne do obrony i odstraszania

Rosyjska agresja wyraźnie pokazała, że polityka Zachodu opierała się na fałszywych założeniach, że oferując Rosji ustępstwa, uda się ustabilizować relacje, unikając poważnych inwestycji w obronność. Zachód nie był w stanie w pełni zrozumieć strategicznych celów Rosji i jej determinacji do ich osiągnięcia. Słabość NATO musiała wpłynąć na kalkulacje Putina dotyczące potencjalnych korzyści z inwazji na Ukrainę na pełną skalę. Prawdopodobnie zakładał, że będzie w stanie zastraszyć Zachód i zniechęcić go do udzielenia Ukrainie znaczącego wsparcia. Mimo, że nie był w stanie szybko osiągnąć swoich strategicznych celów, a koszty agresji mogą być wyższe niż przewidywał, Putin wyraźnie ma nadzieję, że będzie w stanie je osiągnąć w dłuższej perspektywie. Dlatego udaje, że jest gotów na negocjacje, a w rzeczywistości kontynuuje ataki i wysuwa zadania, których przyjęcie oznaczałoby kapitulację Ukrainy. Putin może być bliższy realizacji swoich celów, ponieważ nowa administracja USA wydaje się nie być zainteresowana kontynuowaniem amerykańskiego wsparcia dla państwa, które się broni przed agresorem. Stany Zjednoczone wydają się również zdeterminowane, aby ograniczyć swoje wsparcie dla NATO i bezpieczeństwa europejskiego, ponieważ chcą skupić się na zagrożeniach ze strony Chin. Strategiczne zagrożenie dla NATO i UE nie mogło być chyba bardziej wyraźne niż jest obecnie. Mimo że europejscy przywódcy mieli co najmniej dekadę na przygotowanie się na taki scenariusz, brak niezbędnej determinacji ograniczył zdolność Europy do obrony jej strategicznych interesów np. poprzez możliwość udzielenia Ukrainie gwarancji bezpieczeństwa bez wsparcia USA.

Była kanclerz Niemiec Angela Merkel w swoich wspomnieniach broni poprzedniej polityki. Jej zdaniem Niemcy prowadziły racjonalną politykę, dla której nie było alternatywy, podczas gdy państwa na wschód od Niemiec chciałyby, aby Rosja po prostu zniknęła. Jest to klasyczna próba przedstawienia państw regionu jako irracjonalnych rusofobów, którzy nie mogą uznać, że konieczne jest dogadanie się z Rosją. Problemem nie są jednak apele krajów bałtyckich i Polski o wzmocnienie polityki obronnej i odstraszania, ale niezdolność niektórych innych przywódców i krajów do niezbędnych poświęceń i inwestycji. Aby rozwijać stabilne stosunki z Rosją, nie można być podatnym na rosyjską presję energetyczną i militarną. Zachodnim przywódcom łatwiej było jednak czerpać gospodarcze i polityczne korzyści ze współpracy z Rosją, zamiast próbować przekonać opinię publiczną do poparcia kosztownych inwestycji w potencjał militarny.

Po reelekcji Donalda Trumpa na prezydenta Stanów Zjednoczonych, jego administracja wydała wyraźne ostrzeżenie, że wojska amerykańskie nie pozostaną w Europie na zawsze. Za kulisami przekaz był bardziej dosadny: USA nie będą już wspierać konwencjonalnej obrony i odstraszania w NATO i zapewnią swoim sojusznikom jedynie parasol nuklearny. Nie powinno to być zaskoczeniem. Od dawna wiadomo, że Stany Zjednoczone uważają Chiny za głowne zagrożenie. Strategia USA zakłada, że Stany Zjednoczone będą rozwijać zdolność do wygrania wojny z Chinami, podczas gdy w Europie mają najwyżej pomóc w powstrzymaniu rosyjskiej agresji i neutralizować groźby użycia broni jądrowej.

Nawet bez nacisków Trumpa realia strategiczne i polityczne wskazują, że Europa musi być w stanie wziąć odpowiedzialność za konwencjonalną obronę i odstraszanie. Problem polega na tym, że Europa potrzebuje czasu na zbudowanie takiej zdolności. Z dość ogólnych obliczeń wynika, że bez wkładu USA, NATO brakuje od 200 000 do 300 000 żołnierzy (50 brygad), tysięcy systemów obrony powietrznej, tysięcy pocisków dalekiego zasięgu niezbędnych do precyzyjnych uderzeń itp. Europejczycy polegają również na amerykańskim rozpoznaniu satelitarnym (ISR) oraz wsparciu logistycznym. Według szacunków Komisji Europejskiej, wypełnienie głównych luk wymaga co najmniej dodatkowych 500 miliardów euro inwestycji w zdolności wojskowe. Przejęcie pełnej odpowiedzialności od USA kosztowałoby prawdopodobnie jeszcze więcej. Europejskie państwa członkowskie NATO, które wydają średnio 2% swojego PKB na obronność, musiałyby zwiększyć wydatki do co najmniej 3,5%, aby w kolejnych latach szybko zmniejszać uzależnienie od USA.

Problem polega na tym, że Europa może nie mieć zbyt dużo czasu. Rosja wyciąga wnioski z początkowych niepowodzeń w Ukrainie i odzyskała inicjatywę strategiczną. W zależności od oceny wiarygodności obrony i odstraszania NATO może zdecydować się na bezpośrednią konfrontację militarną z Sojuszem. Moskwa nie musi przeprowadzać agresji na pełną skalę, aby osiągnąć swoje cele polityczne zawarte w ultimatum z 2021 roku. Wystarczyłoby, gdyby pod pretekstem powstrzymania NATO przed wspieraniem Ukrainy, zaczęła atakować cele wojskowe na terytorium Polski lub Rumunii za pomocą dronów i rakiet oraz zagroziła dalszą eskalacją. Jak wtedy zachowałoby się NATO? Czy Włochy i inne państwa, które są militarnie i politycznie nieprzygotowane do konfrontacji z Rosją, zdecydują się aktywować Artykuł 5 Traktatu Waszyngtońskiego (jeden za wszystkich, wszyscy za jednego)? Czy NATO będzie niszczyć rosyjskie wyrzutnie, wykorzystywane do ataków na terytorium Sojuszu, czy też prezydent USA zdecyduje, że za wszelką cenę należy unikać trzeciej wojny światowej, lepiej negocjować i zaakceptować rosyjskie warunki?

Do dziś część ekspertów jest przekonana, że gdyby Zachód oddał Ukrainę Rosji, to udałoby się ustabilizować relacje z Moskwą. Dotychczasowe skutki polityki ustępstw pokazują wyraźnie, że Kreml odbierze to jedynie jako kolejny sygnał słabości i braku determinacji oraz jako zaproszenie do zwiększenia presji na NATO, przy czym ryzyko agresji znacząco wzrośnie. Gdyby doszło do wojny, ci sami eksperci będą prawdopodobnie argumentowali, że ustępstwa w sprawie statusu Polski lub krajów bałtyckich, z pewnością umożliwią osiągnięcie trwałego pokoju.

Wycofanie wojsk amerykańskich i systemów obrony powietrznej z bazy w Jesionce w Polsce, która służy do wysyłania wsparcia do Ukrainy, zwiększyło ryzyko czarnego scenariusza. Rosja może poczuć się zachęcona do przeprowadzenia ograniczonego ataku na bazę, mając nadzieję, że podzieli to sojuszników w kwestii koniecznej odpowiedzi. Dlatego Europa musi teraz zademonstrować swoją strategiczną odpowiedzialność i wzmocnić europejski filar NATO, bez tworzenia fałszywych oczekiwań, że Europa może poradzić sobie sama bez Ameryki.

Po pierwsze, Europa nie ma wystarczająco dużego potencjału nuklearnego, aby zapewnić wiarygodny środek odstraszający wobec Rosji. Zdolności Francji i Wielkiej Brytanii są zbyt małe, by zagrozić eskalacją lub zapewnić wiarygodne rozszerzenie parasola nuklearnego nad sojusznikami. Nawet jeśli ich wzmocnienie może być w dłuższej perspektywie pożądane, dziś pochłonęłoby zasoby, które oba mocarstwa powinny przeznaczyć na rozbudowę swoich sił konwencjonalnych.

Po drugie, ponieważ Rosja postrzega groźbę zaangażowania USA w konflikt jako główny czynnik odstraszający, w interesie Europy leży podtrzymywanie takiego zagrożenia, a nie osłabianie go. Dlatego, dopóki USA pozostają członkiem NATO, Sojusz powinien być głównym mechanizmem zbiorowej obrony i odstraszania w Europie. Europejscy przywódcy chyba już to rozumieją, dlatego cześciej mówią o wzmocnieniu europejskiego filaru NATO zamiast europejskiej autonomii strategicznej, którą można rozumieć jako chęć prowadzenia polityki obrony i odstraszania niezależnej od USA.

Nawet gdyby Stany Zjednoczone zdecydowały się wycofać z NATO, co jest mało prawdopodobne, ważnym elementem odstraszania byłaby wciąż pewna obecność USA utrzymywana w różnych krajach na zasadzie dwustronnej. Całkowite wycofanie sił USA z Europy jest mało prawdopodobne, choćby ze względu na potrzebę wiarygodnego odstraszania nuklearnego. W przypadku podjęcia decyzji o zmniejszeniu konwencjonalnej obecności USA, w interesie krajów takich jak Włochy, Niemcy czy Polska nadal leżałoby utrzymanie silnych stosunków dwustronnych i wzmocnienie sojuszu jako całości poprzez działania na rzecz utrzymania jakiejś części amerykańskich wojsk, składów uzbrojenia czy broni nuklearnej na ich terytorium.

Zmniejszenie obecności USA w Europie wydaje się nieuniknione, niezależnie od tego, czy w Białym Domu zasiądzie Trump, czy inny prezydent. Jeśli jednak proces ten zostanie skoordynowany w NATO, a Europejczycy będą mieli czas na uzupełnienie luk w zdolnościach wojskowych, negatywne skutki mogą zostać zminimalizowane.

Wojciech Lorenz, Koordynator programu Bezpieczeństwo Międzynarodowe w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych

Moje ręce na twoim pasku — po prostu to rozwiąż! (1)

„(Upadam na kolana, płaczę, oferuję moją wieczną wdzięczność — po prostu to rozwiąż!)
(Dla Miłośników Starych Piosenek, w tym Symfonii Rozwiązania Dwupaństwowego)”

 

Nie jesteśmy obojętni na wypowiedzi licznych polityków na całym świecie dotyczące „rozwiązania” konfliktu na Bliskim Wschodzie⁽²⁾  Bez wytchnienia i końca powtarzają oni zarysowaną płytę winylową, zwaną „rozwiązaniem dwupaństwowym”. Mimo mojej ciągłej niechęci do takich wypowiedzi, dzisiaj postanowiłem napisać ten artykuł, pozostawiając moją przyszłość Bogu, w którego istnienie nie wierzę. Przyjmę wszystko, co mówią, i postaram się to obalić.

Mówią: Dwa państwa dla dwóch narodów.

Dobrze. Gdzie proponujecie, aby te państwa miały się znajdować?

Odpowiedzą, zdumieni moją ignorancją: W Palestynie/Izraelu lub Izraelu/Palestynie (w zależności od aktualnego trendu), ponieważ to jest ziemia, o którą „spierają się” lub „walczą”, a każda strona twierdzi, że ma wyłączne prawo do jej posiadania.

Zapytam ponownie: „Gdzie dokładnie? Jakie będą granice każdego z proponowanych państw i na jakiej podstawie?”

W tym momencie ich zdumienie będzie rosło: „Oczywiście, na podstawie międzynarodowej legitymacji, czyli granic z 4 czerwca 1967 roku.”

Przepraszam, nie jestem do końca pewien, co do tej drugiej kwestii. Choć w moich włosach zostało już bardzo mało czerni, nie słyszałem żadnego oficjalnego odniesienia do granic z 4 czerwca 1967 roku, jakby minęła wieczność, odkąd o tym mówiono.

Ale załóżmy, że jednak to powiedzieli.

Powiem: „Dobrze! Odważę się stwierdzić, że większość Palestyńczyków zgodziłaby się z tym, co mówię, z drobnymi zastrzeżeniami ze strony niektórych

Zignorujmy je na razie. ‚Moje ręce na twoim pasku’ — zgadzam się! Dajcie nam ziemię, którą Izrael zajął w 1967 roku.”

A tu zaczynają się rozmowy o „szczegółach” — że musimy usiąść przy stole negocjacyjnym, aby omówić te szczegóły, że w tych szczegółach kryją się złożone kwestie, a „sponsorem” tych negocjacji musi być „neutralna” i potężna strona zdolna do egzekwowania tego, co zostanie uzgodnione przez „wszystkie” strony.

Tak, dokładnie jak się spodziewałeś — powiedzą, że tym pasterzem są Stany Zjednoczone Ameryki.(3)

I to stwierdzenie przywróci mnie do rzeczywistości, zmuszając mnie do odłożenia mojego delirium i zaczęcia pisania tego, co naprawdę chcę powiedzieć.

Rozwiązanie dwu państwowe zależy od zgody stron, których to dotyczy. Zakładając, że słabsza strona w tym równaniu — Palestyńczycy — zgodzi się na nie, strona izraelska, która dysponuje większą siłą, nieuchronnie je odrzuci, tak jak odrzuca je zarówno słowami, jak i czynami.

To nie tylko ocena sytuacji, ale potwierdzenie faktów. Izraelski rząd polityczny, zarówno w rządzie, jak i opozycji, odrzuca rozwiązanie dwu państwowe i otwarcie ogłasza to publicznie, co ułatwia moją argumentację.

Opozycja dąży do przejęcia władzy, ujawniając niepowodzenie rządu skrajnej prawicy w realizacji i osiągnięciu zadeklarowanych celów. Jednocześnie ogłasza cele, które zasadniczo nie różnią się od celów obecnego rządu.

Opozycja sprzeciwia się utworzeniu w pełni niezależnego państwa palestyńskiego, a zamiast tego popiera byt przypominający Królestwo Lesotho w okresie apartheidu w RPA. Domaga się „demokracji”, ale w państwie o charakterze religijnym i rasowym (państwo żydowskie, jak jest zadeklarowane).

Więc o jakich dwóch państwach wy w ogóle mówicie?!

Postanowienie polityczno-militarny w Państwie (4) Izrael został zbudowany, od chwili powstania tego niesławnego (5)państwa, na rasistowskiej ideologii o charakterze religijnym, która utrwala odrzucenie „innego” — kogokolwiek by on nie był, zwłaszcza jeśli ten „inny” jest słaby. Stwarza to prawdziwy dylemat, ponieważ państwo to indoktrynowało całe swoje społeczeństwo tą rasistowską ideologią, tworząc zmilitaryzowaną i agresywną społeczność, która stawia siebie w sprzeczności i konflikcie ze swoim całym otoczeniem, jednocześnie żaląc się światu, że jest odrzucana przez to samo środowisko.

W 1993 roku Państwo Izrael podpisało umowę pokojową z Organizacją Wyzwolenia Palestyny (OWP), znaną jako Porozumienia z Oslo, nazwane na cześć stolicy Norwegii, gdzie początkowo podpisano umowę. Realizacja rozpoczęła się od wejścia pracowników OWP i sił bezpieczeństwa — których Izrael pozwolił (6)— do Gazy i Jericho, a następnie rozszerzenia ich obecności na kilka palestyńskich miast i obszarów mieszkalnych na Zachodnim Brzegu.

Porozumienie zawierało wiele luk, z których najistotniejsze, według wielu ekspertów, były

Podział palestyńskiej ziemi na trzy kategorie: A, B i C.

• Obszar A (około 18% Zachodniego Brzegu) miał być pod pełną palestyńską kontrolą administracyjną i bezpieczeństwa.
• Obszar B (około 22% Zachodniego Brzegu) był pod palestyńską administracją cywilną, ale pozostał pod izraelską kontrolą bezpieczeństwa.
• Obszar C, największa część (około 60% Zachodniego Brzegu), pozostał pod pełną izraelską kontrolą. Te podziały miały być tymczasowe, do momentu ogłoszenia niezależnego państwa palestyńskiego w roku…w 2000 roku, jak to przewidywała umowa. Niemniej jednak, pozostają w miejscu aż do dziś.

• Kluczowe kwestie, takie jak granice, prawa do wody, Jerozolima, osiedla i „środki bezpieczeństwa”, zostały pozostawione w rękach Izraela „do dalszych negocjacji”.
• Prawo powrotu dla palestyńskich uchodźców wysiedlonych w 1948 i 1967 roku nie zostało rozwiązane, mimo Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 194 (1948) oraz rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ z 1967 roku, które potwierdzały to prawo.

Pomiędzy podpisaniem Porozumień z Oslo a planowanym ogłoszeniem palestyńskiego państwa w 2000 roku liczba izraelskich osiedli na Zachodnim Brzegu, w tym Wschodniej Jerozolimie, znacznie wzrosła. W rezultacie liczba osadników wzrosła z 110 000 w 1993 roku do 200 000 w 2000 roku.

W 2000 roku kluczowa postać izraelskiej „opozycji”, Ariel Sharon — były generał armii izraelskiej — wtargnął na dziedziniec meczetu Al-Aksa, eskortowany przez izraelską policję. Ten ruch miał na celu odwrócenie uwagi świata od odmowy Izraela wypełnienia swoich zobowiązań wynikających z wcześniej wspomnianej umowy z Oslo i sprowokowanie palestyńskiego narodu do gwałtownej reakcji. Udało mu się to, wywołując Drugą Palestyńską Intifadę przeciwko izraelskiej okupacji, domagając się realizacji umów i ogłoszenia palestyńskiego państwa obok Izraela na ziemi palestyńskiej.

Oczywiście Izrael odrzucił to, powołując się na „niechęć palestyńskiego narodu” do pokoju oraz odmowę Autonomii Palestyńskiej przestrzegania żądań wspieranych przez Izrael i USA. „Proces pokojowy” został wówczas wstrzymany na czas nieokreślony — do dalszego ogłoszenia, a może aż Bóg zechce. W tym czasie armia izraelska zaatakowała palestyńskie miasta i wsie, burząc domy, niszcząc infrastrukturę, zabijając setki Palestyńczyków i raniąc tysiące. Otoczyła rezydencję palestyńskiego lidera, Jasira Arafata, który niedawno tajemniczo zmarł.

Było jasne, że rozwiązanie dwu państwowe było w zasięgu ręki (7), ale jak dowodziła eskalacja izraelskiej ekspansji osiedli, nigdy nie miało być w pełni wdrożone. Zamiast przygotowywać się do powstania palestyńskiego państwa, Izrael budował nowe osiedla i rozszerzał istniejące na ziemiach, które według umowy miały stać się częścią przyszłego palestyńskiego państwa. To samo w sobie dowodzi, że Izrael nigdy nie zamierzał w pełni zrealizować koncepcji „dwóch państw dla dwóch narodów”.

Poza rozbudową osiedli, inne “sporne kwestie” przyczyniły się do zahamowania rozwiązania dwu państwowego. Status Jerozolimy, granice, środki bezpieczeństwa i prawa do wody pozostają głównymi przeszkodami uniemożliwiającymi osiągnięcie tzw. sprawiedliwego i zrównoważonego rozwiązania dla obu „sprzeczających się” stron.

Każdy, kto opowiada się za rozwiązaniem dwupaństwowym, powinien skierować swoje pytania do izraelskiego establishmentu politycznego i wojskowego, a także do izraelskiego społeczeństwa jako całości — i otrzyma jednoznaczną odpowiedź:

Nikt w Izraelu nie rozważa poważnie usunięcia osiedli, przywrócenia Jerozolimy do stanu sprzed 5 czerwca 1967 roku, przyznania Palestyńczykom kontroli nad ich granicami, ani nawet umożliwienia im suwerenności nad ich własnymi zasobami wodnymi.

Więc o czym tak naprawdę mówimy?

W sprawie osadników na terytoriach okupowanych w 1967 roku

W jednej z moich dyskusji ze zwolennikiem „rozwiązania dwupaństwowego” w Nottingham zapytałem go:

„Co proponujesz zrobić z prawie 800 000 osadnikami na tych terytoriach?”

Jego odpowiedź była prosta:

„Niech wrócą tam, skąd przyszli!”

To rodzi kolejne pytanie:

Czy powinniśmy, jako Palestyńczycy i nasi globalni zwolennicy, traktować innych tak, jak nas traktowano — po prostu jako liczby?

Czy prawo międzynarodowe — które sprzeciwia się masowemu wypędzeniu Palestyńczyków ze swojej ziemi — pozwoliłoby na podjęcie takich działań wobec osadników, którzy mieszkają na tych okupowanych terytoriach od dziesięcioleci? Nie sądzę.

Wielu osadników urodziło się w tych osiedlach; niektórzy są już w drugiej lub trzeciej generacji w starszych osiedlach. Ci, którzy mówią o ich usunięciu, w zasadzie nawołują do wypędzenia wszystkich, którzy przybyli do Palestyny od początku XX wieku, oraz ich potomków.

Tacy ludzie nie rozumieją, czym jest koncepcja Palestyny (9), ani też nie dążą naprawdę do zakończenia rozlewu krwi na tej ziemi.

  

O Prawie Powrotu

Ponieważ zaczęliśmy omawiać odrzucenie przymusowego przesiedlenia i zobowiązanie do przestrzegania międzynarodowej legalności, wypada, byśmy przypomnieli o tych Palestyńczykach, którzy zostali przymusowo wypędzeni ze swoich domów w latach 1947–1951 — w tym samym okresie, w którym Gaza została zamieniona w masowy obóz detencyjny dla wielu, którzy zostali przymusowo wysiedleni ze swoich miast i wsi w Palestynie.

W 1948 roku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło Rezolucję 194(10), która wyraźnie potwierdzała prawo palestyńskich uchodźców — tych przymusowo przesiedlonych — do powrotu do swoich domów i ziem, lub, dla tych, którzy zdecydują się nie wracać, prawo do odszkodowania za utraconą lub zniszczoną własność, zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego.

Łatwo można się domyślić, jaka była odpowiedź rządu izraelskiego w tamtym czasie. Ale dla tych, którzy nie chcą spekulować:

Rząd izraelski zdecydowanie odrzucił rezolucję, a każdy kolejny rząd izraelski utrzymuje to odrzucenie do dziś.

Aby udowodnić, że to odrzucenie nie jest jedynie taktyczną pozycją, którą można by negocjować z perspektywy syjonistycznej, zacytuję fragment (11) artykułu Władimira (Ze’eva) Jabotinskiego, jednego z liderów ruchu syjonistycznego:
„Nie może być dobrowolnej zgody między nami a palestyńskimi Arabami. Ani teraz, ani w dającej się przewidzieć przyszłości. Mówię to z pełnym przekonaniem — nie dlatego, że chcę zranić uczucia umiarkowanych syjonistów. Nie wierzę, żeby czuli się dotknięci. Poza tymi, którzy urodzili się ślepi, wszyscy od dawna rozumieją, że absolutnie niemożliwe jest uzyskanie dobrowolnej zgody Palestyńczyków na przemianę ‘Palestyny'(12) z arabskiej ziemi w ziemię z większością żydowską.” Koniec cytatu.
Jest oczywiste, że przymusowe przesiedlenie Palestyńczyków i zaprzeczenie ich prawa do powrotu leżą u podstaw ideologii syjonistycznej. Nie ma ani jednego syjonisty — nawet wśród tzw. umiarkowanych — który sprzeciwia się tej zasadzie. Jeśli ktoś twierdzi, że się jej sprzeciwia, to po prostu nie jest syjonistą.
Równe współżycie wszystkich ludzi na ziemi Palestyny — niezależnie od ich religii czy pochodzenia etnicznego — jest fundamentalnym żądaniem Palestyńczyków. I bez przesady jest to również uniwersalne żądanie humanitarne.

O Granicach i Bezpieczeństwie
Spójrz na granice państwa arabskiego i żydowskiego w Palestynie, określone na mapie dołączonej do rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1947 roku dotyczącej podziału Palestyny, a zrozumiesz, dlaczego milicje syjonistyczne (nawet przed ogłoszeniem Państwa Izrael w maju 1948 r.) przeprowadziły etniczne czystki Palestyńczyków, dokonując licznych masakr, szczególnie w obszarach przydzielonych państwu żydowskiemu.
Powód jest prosty: geograficzny obszar wyznaczony dla państwa żydowskiego miał arabską większość Palestyńczyków. Dlatego każda dyskusja o granicach palestyńskiego państwa musi uwzględniać tę mapę, jeśli chcemy przestrzegać prawa międzynarodowego.

Terytoria „okupowane” według prawa międzynarodowego to nie tylko te, które zostały zajęte przez Izrael w 1967 roku, ale także „dodatkowe” ziemie, które milicje zbrojne syjonistyczne

(które później stały się Izraelskimi Siłami Obrony) zdobyły siłą, w bezpośrednim naruszeniu rezolucji nr 181 Zgromadzenia Ogólnego ONZ o podziale Palestyny.

Fakt, że państwa arabskie i palestyński ruch narodowy odrzuciły plan podziału w tamtym czasie, nie legitymizuje tej okupacji. Nawet jeśli powiedzielibyśmy: „Dobrze, uznajmy granice z 4 czerwca 1967 roku” – jak zrobiła to Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP) w ramach Porozumień z Oslo z 1993 roku – rząd izraelski nadal twierdziłby, że potrzebuje bezpiecznych granic, argumentując, że te granice są nie do obrony. W związku z tym odrzucają tę ideę bez wahania. Otwarcie deklarowali, wielokrotnie, że kategorycznie odmawiają ustanowienia jakiegokolwiek państwa palestyńskiego na „Ziemi Izraela”!

Prawdziwa przeszkoda w drodze do pokoju
Z powyższego możemy wyciągnąć wniosek, że to nie Palestyńczycy odrzucają międzynarodowe rezolucje i prawa, ale raczej państwo izraelskie i jego zwolennicy. Jedyną prawdziwą drogą do rozwiązania tego konfliktu jest zobowiązanie się do pełnej legitymacji międzynarodowej oraz przestrzeganie zasad praw człowieka.
Jednakże w rzeczywistości, w której najpotężniejsze państwo na świecie udziela bezwarunkowego wsparcia projektowi syjonistycznemu oraz jego naruszeniom prawa międzynarodowego – w tym ludobójstwu – nie ma innego rozwiązania, jak tylko globalna rewolucja przeciwko tej niesprawiedliwości.
Ta niesprawiedliwość nie tylko miażdży lud Palestyny, ale także celuje w każdego, kto ośmieli się jej sprzeciwić, nawet słowami, i w każdego, kto wykonuje swoje uzasadnione prawo do wolności wypowiedzi.

Droga naprzód: Bojkot, Wycofanie inwestycji i Sankcje (BDS)
Moim zdaniem, konieczne są działania polegające na bojkotowaniu izraelskiego państwa, które działa na szkodę prawa międzynarodowego, oraz jego głównego sojusznika, wycofywaniu inwestycji i nakładaniu sankcji we wszystkich dziedzinach, aby zmusić ich do przestrzegania prawa międzynarodowego.
To nie jest ani złudne, ani utopijne – to realistyczna mapa drogowa do pokonania ucisku i budowy wolnego i sprawiedliwego globalnego społeczeństwa.
Nie mówię o wyimaginowanym prawie, ani nie wyrażam pragnień, które są sprzeczne z logiką lub prawem międzynarodowym. Raczej domagam się – tak samo jak przytłaczająca większość narodu palestyńskiego – prawa, które jest głęboko zakorzenione w zasadach praw człowieka i prawa międzynarodowego.

Jedynym logicznym i sprawiedliwym rozwiązaniem – takim, które jest zgodne z prawami człowieka i wszystkimi zasadami humanitarnymi – jest ustanowienie jednolitego demokratycznego państwa na ziemiach historycznej Palestyny, gdzie wszyscy jej obywatele i wszyscy ci, którzy są z nią związani, mogą żyć na podstawie równości praw i obowiązków.

„Rozwiązanie dwóch państw” – zasłona dymna dla ucisku
Krótko mówiąc, dzisiejsza mowa o „rozwiązaniu dwóch państw” nie ma na celu niczego poza wprowadzeniem świata w błąd, przedłużeniem cierpienia Palestyńczyków i kontynuowaniem ich wypędzenia i zagłady – wszystko to pod przykrywką międzynarodowej legitymacji i sumienia moralnego.
A tym, którzy akceptują niewolę, mówię: błogosławione będą wasze kajdany.

 

Adeeb Shaheen (Palestyński Opowiadacz)

Nottingham / UK 6 luty 2025

^{1 Istnieje powszechna tradycja wśród Beduinów: kiedy ktoś prosi o coś potężną i wpływową osobę, w odpowiednim momencie chwyta pas tej osoby. Wówczas osoba ta odpowiada: „Ciesz się!” — obietnica spełnienia. Jeśli nie spełni prośby, jej prestiż zostaje osłabiony.}

^{2 Niektórzy mogą zapytać, dlaczego umieściłem słowo „konflikt” w cudzysłowie, wyrażając moją wątpliwość, czy ten termin rzeczywiście oddaje sytuację w tej dotkniętej części świata. Moja odpowiedź jest taka, że to, co dzieje się od co najmniej stu lat, to nic innego jak zaciekła wojna kolonialna przeciwko bezsilnym i bezbronnym ludom, których podstawowym środkiem oporu jest ich wytrwałość w pozostawaniu na swojej ziemi, wraz z pewnymi aktami oporu, które w najlepszym przypadku udaje się zwrócić uwagę świata na ich nędzę.}

³ Tym razem nie umieściłem słowa „pasterz” (w języku arabskim to to samo słowo co „sponsor”) w cudzysłowie, ponieważ użyłem go w jego dosłownym (arabskim) znaczeniu — pasterz, z jego kijem i stadami. Możecie dowolnie użyć wyobraźni, aby zgadnąć, kim są owce na tym obrazie i co symbolizuje kij.

⁴Istnieje państwo o nazwie Izrael, założone na ziemi o nazwie Palestina. To rozróżnienie, którego konsekwentnie używam w moich tekstach, wynika z faktów geograficznych i historycznych i nie zaprzecza zmieniającym się rzeczywistościom politycznym.

5Niektórzy mogą sprzeciwić się tej terminologii, uznając ją za obraźliwą wobec określonego narodu lub religii, ale podkreślam moją wierność faktom i informacjom. To państwo, które przez ostatnie 77 lat popełniało — i nadal popełnia — ludobójstwo i czystki etniczne, szczególnie w ostatnich czasach, na oczach całego świata, niewątpliwie zasłużyło na ten tytuł.

6 Mimo pozytywnej atmosfery towarzyszącej podpisaniu umowy, izraelskie władze okupacyjne odmówiły zezwolenia kilku członkom OWP na wejście na tereny okupowane, podając różne preteksty — jednym z nich było to, że ci ludzie mieli „izraelską krew na rękach”, jakby palestyńska krew, która wówczas kapała z łokci licznych izraelskich liderów, nie miała żadnego znaczenia. Jakby państwa i organizacje podpisywały umowy pokojowe ze swoimi przyjaciółmi, a nie wrogami. Jakby tylko grali w szachy, zamiast toczyć wojnę i wzajemnie się zabijać.

⁷Tak właśnie uważało wielu — w tym ja sam. Niemniej jednak koncepcja „dwóch państw dla dwóch narodów” w ramach syjonistycznego „liberalnego” podejścia zawsze była, i nadal jest, uzależniona od podporządkowania „palestyńskiego państwa” dyktatom i „wymaganiom” „państwa żydowskiego”.

Czytelnicy mogą zapoznać się z wypowiedziami samozwańczych „liberalnych syjonistów”, którzy otwarcie wyrażają swoją wizję. Pożądany przez nich poziom kontroli obejmuje nawet palestyńskie programy nauczania, podczas gdy, rzecz jasna, nie ma żadnej dyskusji na temat izraelskich programów nauczania.

⁸Z perspektywy izraelskiej — ponieważ nikt nie patrzy na tę kwestię z perspektywy palestyńskiej — dominująca i bezdyskusyjnie silniejsza strona, która kontroluje wszystko, to ta, która rzekomo „potrzebuje” bezpieczeństwa. Tymczasem strona nieporównywalnie słabsza oczekuje się, że podporządkuje się warunkom tej silniejszej strony i zaakceptuje koncepcje narzucone z perspektywy tej silniejszej strony.

^{9 O Koncepcji Palestyny
Napisałem przemówienie, które przeczytałem na demonstracji solidarnościowej z narodem palestyńskim w Nottingham zeszłego lata. W tym przemówieniu porównałem koncepcję Izraela i koncepcję Palestyny.
Izrael to rasistowskie, religijne państwo, które rości sobie wyłączne prawo do ziemi Palestyny tylko dla Żydów. Nakazuje innym albo wyjazd, albo śmierć, a ci, którzy mają pozwolenie zostać, muszą zaakceptować tę koncepcję — pogodzić się z byciem obywatelami drugiej kategorii i pozostawaniem permanentną mniejszością w “państwie żydowskim”.
Palestyna, z drugiej strony, przyjęła wszystkich, którzy do niej przybyli — ci, którzy zostali, stali się częścią samej ziemi, wzbogacając jej glebę, lub przekazali swoje geny przyszłym pokoleniom. Na tej zasadzie wszyscy, którzy mieszkają w Palestynie, są Palestyńczykami. Jedynym warunkiem współżycia w Palestynie jest akceptowanie innych i traktowanie ich jako równych.}

^{10 Zobacz:
Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ AS/RES/194 (III), 11 grudnia 1948.}

¹¹Artykuł wspomniany powyżej został opublikowany w rosyjskojęzycznym magazynie „Rassvet” 4 listopada 1923 roku pod tytułem „Żelazna Ściana”.

¹²Zachowałem oryginalne cudzysłowy z tekstu autora, utrzymując ich zamierzony nacisk i znaczenie dokładnie tak, jak zostały przedstawione w oryginalnym tekście.

 

Druga kadencja Donalda Trumpa jako prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki zapowiada odpowiedź Ameryki na procesy, które od dłuższego czasu podkopywały przywództwo tego państwa na świecie, czyli na systemowe wyzwania w relacjach międzynarodowych i gospodarczych. Powrót Trumpa jest postrzegany z wielkim niepokojem w Unii Europejskiej (UE). Elity w Europie Zachodniej nie odbierają tego polityka jako przejaw głębokiego kryzysu ładu liberalnego, ale z punktu widzenia partykularnych interesów. Dlatego szukają recept doraźnych w odniesieniu do samego Trumpa, zamiast rozwiązań systemowych, odpowiadających na głębokie zmiany strukturalne dotykające Europę i cały świat.   

Zachód od wielu lat zmaga się z problemami, z którymi dotychczasowy ład liberalnej globalizacji nie był w stanie sobie poradzić. Przyczyniał się wręcz do słabnięcia państw określanych jako zachodnie. Dlatego Trump podjął działania, które można określić jako „kreatywną destrukcję” porządku liberalnego. Budzą one sprzeciw zwolenników liberalizmu i idei progresywnych. Niestety, nie dostrzegają oni tego, że jest to próba obrony amerykańskiego prymatu, a tym samym zachodniego ładu geopolitycznego. Państwa Zachodu znalazły się w ostatnich latach w głębokiej defensywie i kryzysach. Stoją wobec systemowej nieskuteczności ładu liberalnego stworzonego przez USA po II wojnie światowej. Dlatego należało się spodziewać polityka, który odważy się stawić czoło wyzwaniom strukturalnym. Trump jest więc „produktem” historii, albo konsekwencją wyzwań przed którym stanęła Ameryka i świat zachodni.

Nie wiemy, czy dekonstrukcja dokonywana przez Trumpa przyniesie zamierzony skutek, a więc czy zatrzyma USA i resztę Zachodu przed dekadencją i upadkiem znaczenia międzynarodowego. Trump jest z pewnością modelowym destruktorem. Nie wiadomo jednak, czy potrafi skutecznie budować nowy ład międzynarodowy. Niemniej podejmowane przez niego działania są być może ostatnią próbą zatrzymania negatywnych procesów, które kontynuowane przez żadnych przeszkód, a więc w dotychczasowy sposób – muszą przynieść katastrofę Ameryce, a tym samym jej najbliższym sojusznikom. Także z Europy.

 

Zakręt geopolityczny

Międzynarodowy ład geopolityczny po II wojnie światowej opierał się na systemie dwubiegunowym. Było to korzystne dla mobilizacji sojuszników zachodnich wokół Ameryki, jak również pilnowaniu przez waszyngtońskie elity podstawowych interesów w zakresie bezpieczeństwa geopolitycznego. Tuż po upadku ładu zimnowojennego nastąpił czas odprężenia. Zdemobilizował on sojuszników, znacznie bardziej od tego momentu skłonnych do kwestionowania przywództwa USA. Przykładem tej tendencji jest idea autonomii strategicznej, która zyskała na znaczeniu w Europie Zachodniej. Miała prowadzić do uniezależnienia się od Waszyngtonu, silniejszej rywalizacji z USA w sferze gospodarczej, a nawet do „wypchnięcia” Ameryki z Europy, zwłaszcza jej obecności wojskowej. Omawiany okres osłabił również geopolityczną czujność elit amerykańskich. Przykładem jest przejęcie przez podmioty chińskie faktycznej kontroli nad Kanałem Panamskim. Takiej sytuacji na dłuższą metę nie mogli tolerować Amerykanie, gdyż osłabiało to ich możliwości projekcji siły na dwóch kluczowych dla nich akwenach, czyli Oceanie Atlantyckim i Pacyfiku, a w przyszłości także na Oceanie Arktycznym. Trump zapowiedział odzyskanie tego kanału.

Także chęć kontrolowania Grenlandii nie jest fanaberią amerykańskiego prezydenta, ale docenieniem kluczowego znaczenia tej wyspy dla nadzorowania coraz bardziej istotnych szlaków morskich przez Ocean Arktyczny. Duże znaczenie mają surowce grenlandzkie dla rozwoju nowoczesnych przemysłów. Trump chciał wyraźnie pokazać Rosji i Chinom, że wyspa znajduje się w sferze wpływów USA. Trzeba też jasno stwierdzić, że Unia Europejska, nie mówiąc o Danii – nie byłaby w stanie zatrzymać ekspansji Moskwy i Pekinu w omawianym regionie.

Trump zapowiada zbudowanie najsilniejszej na świecie armii, co rzecz jasna ma duże znaczenie geopolityczne zarówno dla wrogów, jak i sojuszników USA. Nie deklaruje przy tym chęci toczenia kolejnych wojen. Wręcz przeciwnie, zamierza wyciszyć konflikty i nie angażować wojsk amerykańskich w zapalnych miejscach globu. W ten sposób oszczędza zasoby i buduje potencjał odstraszania geopolitycznego. Jest to strategia, której od wielu lat domagało się większość ekspertów amerykańskich. Czynili tak w kontekście militaryzmu amerykańskiego tuż po zakończeniu zimnej wojny, co w ich opinii przyniosło trwonienie zasobów na drugoplanowe konflikty.

Trump zapowiada skokowy postęp w astronautyce, czyli wyprawę na Księżyc i na Marsa. Ponadto wraca do programu gwiezdnych wojen, czyli budowy systemu laserowej obrony przed atakiem nuklearnym[1]. Ponownie, nie jest to fanaberia i megalomaństwo, tylko strategiczna decyzja geopolityczna. Rywalizacja mocarstw coraz bardziej przenosi się bowiem w kosmos, a prezydent chce wzmocnić amerykańskie przywództwo w tej dziedzinie. Być może pragnie nadrobić zaległości wobec Chin, które są mocno zaangażowane w projekty kosmiczne, planując m.in. założenie stałej stacji po ciemnej stronie księżyca.

 

Wyzwania geoekonomiczne

Głównym wyzwaniem jest sprostanie rywalizacji technologicznej z Chinami. Ma to nie tylko znaczenie geopolityczne (wspomniane technologie będą miały zastosowanie w uzbrojeniu i potencjale wojska), ale również geoekonomiczne. Innymi słowy technologie będą pełniły jednocześnie rolę napędu gospodarczego, ważnego dla konkurencyjności USA i jego potencjału eksportowego, jak również geopolitycznego. Nowy prezydent zapowiada program dysponujący 500 mld dolarów na rzecz wsparcia nowoczesnych technologii informatycznych oraz rozwoju sztucznej inteligencji[2]. Będzie to program oparty na partnerstwie publiczno-prywatnym, czyli inwestycjach największych korporacji omawianego sektora przy wsparciu władz federalnych. Chiny odpowiedziały na zapowiedzi Trumpa ujawnieniem projektu DeepSeek, który rozwinął sprawniejsze modele sztucznej inteligencji, w dodatku przy mniejszych nakładach finansowych, aniżeli te amerykańskie. Przykład ten dowodzi, że Stanom Zjednoczonym nie udało się odciąć Chińczyków od najbardziej rozwiniętej technologii[3], podobnie jak zablokować im dostęp do zachodnich rynków finansowych. A to oznacza, że USA będą miały trudne zadanie, aby pokonać Pekin w wyścigu technologicznym, a tym samym militarnym.

Ważną decyzją geoekonomiczną Trumpa jest wycofanie USA z paryskiego porozumienia klimatycznego oraz skupienie na wydobyciu i sprzedaży (m.in. do UE) surowców energetycznych, głównie gazu ziemnego i ropy. Celem jest ograniczenie kosztów dla amerykańskich przedsiębiorstw i obniżenie cen energii oraz inflacji. Ma to poprawić międzynarodową konkurencyjność gospodarki, zwiększyć eksport, przyciągnąć inwestorów, w tym przemysłowych. Decyzja bije w Chiny, które w dużym stopniu zarabiały na transformacji klimatycznej prowadzonej w USA, choć jeszcze w większym stopniu w UE. Działania Trumpa wywierają pewien skutek także w Europie. Coraz więcej rządów i przedstawicieli mainstreamu politycznego z Europy Zachodniej zastanawia się nad ograniczeniem własnych ambicji klimatycznych oraz zmniejszeniem dostępu chińskiej produkcji na unijny rynek wewnętrzny.

Ważnym instrumentem geoekonomicznym jest zapowiadana przez Trumpa podwyżka ceł w wymianie międzynarodowej. Chodzi nie tylko o zmianę niekorzystnych dla USA tendencji w zakresie bilansu handlowego z wielu państwami, zarówno sojuszniczymi, jak i potężnymi rywalami, takimi jak Chińska Republika Ludowa (ChRL). Jeszcze ważniejszym celem jest skłonienie inwestorów do przenoszenia produkcji do Ameryki. 25 procentowe cła nałożone na Kanadę i Meksyk skłonią zapewne wielu inwestorów do zamknięcia zakładów w obu krajach i ich relokowania do USA.

Polityka presji celnej była zapoczątkowana podczas pierwszej administracji Trumpa (w latach 2017–2021) i później była kontynuowana, a nawet rozszerzana przez Joe Bidena. Była to broń geoekonomiczna skierowana głównie przeciwko geopolitycznym rywalom, takim jak ChRL, Rosja lub Iran. Trump miał też odwagę stosować ją w szerokim zakresie wobec sojuszników, którzy najczęściej dość szybko starali się dostosować przynajmniej częściowo do oczekiwań tego polityka.

Prezydentura Trumpa jest odpowiedzią na zagrożenia geopolityczne i geoekonomiczne, a jednocześnie istotnym czynnikiem zmian. Jest to odpowiedź na rosnące przewagi chińskie i agresywność Moskwy, problemy tzw. liberalnej (lub progresywnej) demokracji i łączącej się z nią nieudolności zarządzania kryzysami. Jest to systemowa reakcja na coraz większe koszty liberalnej globalizacji dla USA, a także rosnące korzyści dla takich państw jak ChRL. Trudno stwierdzić, jak zakończy się realizowana przez Trumpa „kreatywna destrukcja”, która dotknie USA, liberalny ład międzynarodowy i UE. Przeciwko Trumpowi wystąpią zapewne Chińczycy, Moskale, Irańczycy, przedstawiciele dotychczasowego liberalnego establishmentu – w samej Ameryce, jak również w UE.

Jednak jeszcze większym zagrożeniem dla „kreatywnej destrukcji” realizowanej przez Trumpa jest to, że destrukcja może wziąć górę nad kreatywnym obudowaniem prymatu Ameryki w świecie. Trump może otworzyć zbyt wiele frontów i konfliktów, co zdestabilizuje gospodarkę i relacje międzynarodowe. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na tradycyjną już gotowość do angażowania się przez USA po stronie Izraela w konflikty na Bliskim Wschodzie. Wojny w tym regionie mogą więc wkrótce znowu eskalować.

Innym problemem są ograniczone możliwości powstrzymywania przez Amerykę imperialnych ambicji Moskwy w Europie[4]. Takie możliwości wpływania na Rosję ma za to Pekin, ale to wymagałoby szerszego porozumienia między USA z ChRL. Tym bardziej, że Stany Zjednoczone są być może już nazbyt słabe, aby mogły podjąć bardziej zdecydowaną rywalizację z Pekinem. Na przykład jest mało prawdopodobne, aby USA były zdolne obronić wojskowo Tajwan. Porozumienie z Chinami oznacza jednak, że Stany Zjednoczone stracą szansę na odbudowę prymatu geopolitycznego na świecie i będą musiały zaakceptować jakąś formę duopolu z Pekinem.

 

Europa szykuje się na Trumpa

Jak dowodzi raport Mario Draghiego[5] Unia Europejska od przynajmniej ćwierćwiecza traci konkurencyjność gospodarczą wobec USA i ChRL. Były szef Europejskiego Banku Centralnego dowodzi, że problemy strukturalne są tak wielkie w Europie, że maleje potencjał wzrostu gospodarczego, inwestycji, innowacji, jak również produktywności gospodarczej. Trudno nie obwiniać za taki stan rzeczy elit liberalno-lewicowych z Europy Zachodniej, które niezmiennie zarządzają integracją europejską. To one pokazały nieudolność rozwiązywania kolejnych kryzysów w UE. To one stosują od dwudziestu kilku lat te same recepty, które wielokrotnie się nie sprawdziły.

Podstawowy problem strategii unijnej polegał na oparciu rozwoju gospodarki na tanich surowcach energetycznych z Rosji oraz na niedrogich produktach sprowadzanych z ChRL. Oba założenia wiodły do silnej zależności geoekonomicznej, która zamiast spodziewanych korzyści okazała się pułapką gospodarczą i geopolityczną. Kolejnym błędem strategicznym stała się polityka klimatyczna, która zwiększa ceny energii, prowadzi do pauperyzacji społecznej, obniża konkurencyjność gospodarki, odpowiada za deindustrializację i powiększa zależność geoekonomiczną od Chin. Innym źródłem kłopotów jest unia walutowa, która obniża konkurencyjność gospodarczą – przede wszystkim na południu UE i we Francji, ale także odpowiada za coraz większe zadłużenie. Unia i jej państwa członkowskie coraz mniej inwestują w rozwój gospodarczy, gdyż mają coraz bardziej ograniczone możliwości fiskalne w wyniku zadłużenia. Gdyby tego było mało Unia Europejska jest w zasadzie bezbronna, bo do tej pory polegała na Stanach Zjednoczonych w zakresie bezpieczeństwa. Europa Zachodnia była wprawdzie zainteresowana produkcją pewnej ilości uzbrojenia przeznaczonego na eksport, ale systemowo zaniedbywała zdolności do obrony własnego terytorium.

Powrót Donalda Trumpa jako prezydenta USA nie mógł się więc odbyć w gorszym momencie. Dla elit zachodnioeuropejskich zarządzających Unią stanowi to wyzwanie przynajmniej w kilku wymiarach. Przede wszystkim istnieje silna obawa, że Trump wycofa amerykańskie zaangażowanie wobec Ukrainy, a tym samym nierozwiązany konflikt zbrojny u granic UE stanie się wyzwaniem nie do udźwignięcia dla słabej militarnie Europy. W mniej negatywnym scenariuszu elity europejskie boją się, że zostaną zmuszone przez amerykańskiego prezydenta do zintensyfikowania wydatków na własną obronę oraz przejęcia większości ciężarów finansowania Ukrainy.

Europa Zachodnia obawia się wsparcia przez Trumpa sił eurosceptycznych w UE, czyli podważenia legitymacji do rządzenia przez liberalno-lewicowy mainstream polityczny. Mogłoby to odsunąć od władzy dotychczasowe elity, które jak wcześniej wspomniano, okazały się niekompetentne w zarządzaniu Unią Europejską. Europa Zachodnia obawia się amerykańskiego przejęcia wpływów na Grenlandii, choć jak dowodziłem – sama nie ma potencjału na to, aby skutecznie odstraszyć Moskwę i Pekin od kontrolowania wyspy i najbliższego regionu.

Trump zapowiedział nałożenie karnych ceł na towary importowane z UE, co zapewne pogłębi kryzys ekonomiczny w Europie. Wywoła też sankcje odwetowe ze strony unijnej, choć eskalacja wojny z USA z całą pewnością nie jest korzystna dla Unii. Dlatego Bruksela będzie poszukiwała porozumienia z Trumpem. Urzędnicy Komisji Europejskiej proponowali już wcześniej zwiększenie zakupów surowców energetycznych z USA, przede wszystkim skroplonego gazu. Chcieli także wznowić negocjacje nad traktatem handlowym i inwestycyjnym, na wzór dawno już pogrzebanego Transatlantyckiego Partnerstwa w dziedzinie Handlu i Inwestycji (TTIP). Takie działania zapowiedział też Friedrich Merz, prawdopodobnie przyszły kanclerz Niemiec.

Trzeba jednak przyznać, że tak jak w niemal każdej sprawie strategicznej – elity Europy Zachodniej są głęboko podzielone i niejednokrotnie interesy partykularne są dla nich najważniejsze. Tak jest z zakupami amerykańskiego gazu skroplonego. Dla jednych może to utrudnić realizowanie celów klimatycznych, co faktycznie oznacza, że walka ze zmianami klimatycznymi jest dla nich ważniejsza aniżeli poważne koszty ekonomiczne i geopolityczne. Dla innych liczy się wąski interes narodowy. Tak jest w przypadku Francuzów, którzy niechętnie odnoszą się do zwiększenia zakupów gazu skroplonego z USA, bo importują ogromne ilości takiego gazu z Rosji. W roku 2024 Francja była największym w Unii odbiorcą rosyjskiego surowca – sprowadziła ponad 40 proc. całego importu do UE. Francuski koncern TotalEnergies jest współwłaścicielem wytwórni gazu LNG na syberyjskim półwyspie Jamał[6]. Ma to swoje konsekwencje geopolityczne, gdyż elity francuskie i niemieckie pragną jak najszybciej zakończyć konflikt na Ukrainie, aby powrócić na wielką skalę do rosyjskich surowców energetycznych.

Aby pobudzić słabiutką gospodarkę Ursula von der Leyen planuje nowy wielki program odnowy ekonomicznej w UE, czyli Kompas Konkurencyjności[7]. Ma on na celu zwiększyć innowacje, uprościć administracyjne ciężary nakładane na przedsiębiorstwa, zapewnić im tańszą energię, przede wszystkim w wyniku importu surowców z USA. Przewodnicząca Komisji chciałaby też negocjować dużo umów handlowych z partnerami zagranicznymi, nie tylko z USA, ale także z Meksykiem, Malezją i Indiami. Będzie też finalizować wejście w życie traktatu z Mercosur. Przy okazji wspomniane umowy miałyby być zawierane bez konieczności ratyfikowania ich przez wszystkie państwa członkowskie. Zwiększy to uprawnienia Komisji, ale także mocno wesprze interesy najbardziej wpływowych politycznie państw z Europy Zachodniej.

Ten kolejny już unijny kompas (wcześniej powstał „Strategiczny kompas”) jest w dużej mierze życzeniowy i nie gwarantuje sukcesu. Polityka klimatyczna będzie w dużym stopniu kontynuowana, być może tymczasowo zostaną zdjęte niektóre ciężary z największych korporacji. Przykładowo Komisja planuje umożliwić sprzedaż samochodów spalinowych po roku 2035, jeśli będą wykorzystywały paliwa ekologiczne. Pragnie odroczyć wprowadzenie nowych wskaźników emisyjności w przemyśle samochodowym. Jak widać, wspomniana korekta Zielonego Ładu nie jest wielka, a ponadto dotyczy głównie dużych firm zachodnioeuropejskich. A to oznacza utrzymanie wygórowanych cen energii w Europie. Komisja wprawdzie wspomina o tym, że remedium na zbyt wysokie ceny energii ma być budowa większej ilości interkonektorów i transgranicznych sieci energetycznych, ale to nie rozwiązuje problemu cen, ani coraz częstszych niedoborów prądu w UE. Sprowadzanie surowców z USA oznacza, że nawet w przypadku całkowitego zniesienia Zielonego Ładu (na co się przecież nie zanosi) – energia w UE będzie musiała być droższa, niż w Ameryce. Dzisiaj jest ona droższa w Europie ponad dwukrotnie w porównaniu do USA[8], a po wycofaniu się USA z porozumienia paryskiego ta różnica będzie się zapewne zwiększać. Innymi słowy konkurencyjność unijna będzie przegrywała z konkurencyjnością gospodarki amerykańskiej.

Von der Leyen zapowiada lekkie uproszczenie ciężarów biurokratycznych nakładanych na przedsiębiorstwa, ale nie mówi o radykalnej deregulacji. Komisja oczekuje od państw członkowskich pewnej korekty w tym zakresie, a więc uproszczenia biurokracji narodowej. Natomiast na poziomie unijnym sprawozdawczość będzie dalej zwiększana, tak aby Komisja mogła gromadzić więcej informacji, a tym samym zwiększać centralizację sterowania procesami gospodarczymi w UE. Jak wspomniałem, UE ma coraz większy problem z finansowanie rozwoju i inwestycji. Dlatego pragnie w większym stopniu oprzeć się na rynkach finansowych, czemu służy kolejna inicjatywa Komisji, czyli Unia Oszczędności i Inwestycji (ang. Savings and Investments Union). Problem w tym, że wiele instytucji finansowych jest jednocześnie zachęcana przez władze narodowe do skupowania długu publicznego[9], co przy tak wielkim zadłużeniu musi odbywać się kosztem wspierania realnej gospodarki.

Także działania protekcyjne przed zewnętrzną konkurencją będą przez Unię wprowadzane niekonsekwentnie. Świadczy o tym dyskusja o opóźnieniu wdrażania podatku granicznego CBAM[10], ale również ogromne trudności, aby ograniczyć falę chińskiego importu do Unii (przykładem była zacięta dyskusja między Francją i Niemcami dotycząca opodatkowania chińskich samochodów elektrycznych sprowadzanych do UE). Eksperci przewidują, że jeśli Trump rozkręci wojnę handlową z Pekinem, to Europę dosłownie zaleją towary z ChRL[11].

Zapowiadana przez Komisję Europejską ekspansja w zakresie podpisywanych umów handlowych z partnerami zewnętrznymi może napotkać poważne trudności w dobie coraz silniejszego odwrotu od zasad liberalnych. Przy takim nastawieniu Europie trudno będzie jednocześnie chronić swój rynek i popierać eksport.  Unia nie ma więc skutecznej recepty na kryzys liberalnej globalizacji, ani na systemowe dysfunkcje własnej gospodarki. Pozostaje rozdarta między protekcjonizmem a rozwiązaniami liberalnymi. Między chęcią odbudowy konkurencyjności a wiernością wcześniejszym celom i metodom zarządzania, które dotychczas często dławiły rozwój.

Te sprzeczności wynikają z tego, że w genotypie UE znajdują się wartości liberalne. Zostały one zaszczepione przez Amerykanów, dla których budowanie europejskiego rynku wewnętrznego – liberalnego i otwartego na zewnętrzną konkurencję – było ważnym elementem szerszego planu rozwoju liberalnej globalizacji po II wojnie światowej. Dlatego Unia jest bezbronna i niedostosowana do „kreatywnej destrukcji” realizowanej przez Trumpa. Nie ma recepty na przemożne siły, które faktycznie od dłuższego już czasu demontują środowisko naturalne dla rozwoju integracji europejskiej, czyli ład liberalny.

 

Zakończenie

Na krótką metę strategią elit unijnych jest przerzucanie ciężarów dostosowań na wewnętrzne peryferie z południa i wschodniej części UE, jak również odbudowa obszarów rdzeniowych w Europie Zachodniej w oparciu o zasoby tych peryferii. Powodzenie takiego planu ma zapewnić konsolidacja ekonomiczna i polityczna w UE, a dokładnie w unijnym rdzeniu. Mam na myśli projektowaną w Unii centralizację bazującą na coraz silniejszym przymusie, czyli sankcjach finansowych i coraz mniej demokratycznym zarządzaniu. Jednocześnie planowane są procesy, które mają przynieść akumulację kapitału w obszarach rdzeniowych, w tym przy wykorzystaniu prawa i funduszy UE. Takie działania mogą ustabilizować sytuację w Europie Zachodniej, lecz tylko w krótkim okresie czasu.

W wymiarze strategicznym podstawowym wyzwaniem dla zachodniej części kontynentu jest to, czy potrafi ona odpowiedzieć na kryzys ładu liberalnego na świecie w taki sposób, aby nie zostać zmarginalizowaną. Europa znalazła się w potrzasku między rewizją ładu liberalnego dokonywaną przez Trumpa a rosnącą zależnością od ChRL. Z jednej strony trudno jest jej dostosować się do rewolucji antyliberalnej amerykańskiego prezydenta, a z drugiej zaaprobować pogłębiającą się dominację ze strony autorytarnych Chin. Do tego dochodzi realne zagrożenie ze strony Moskwy, które zasadniczo jest bagatelizowane przez większość liberalnego establishmentu w UE.

Dlatego Europa jest łakomym kąskiem zarówno dla Moskwy, jak i dla Pekinu. Staje się mało wiarygodnym sojusznikiem dla Ameryki, która mocno zastanawia się nad tym, czy dalej chronić bezpieczeństwo Starego Kontynentu. Unia Europejska traci potencjał ekonomiczny i geopolityczny, a więc możliwości strategicznego projektowania własnego losu. Może więc nie przetrwać upadku ładu liberalnego i rywalizacji największych mocarstw światowych.

 

 

 

[1] F. Schwartz, J. Miller, S. Chávez, J.P. Rathbone, I. Bott, M. Peel, K. Hille, Donald Trump’s plan for space lasers to destroy nuclear weapons, Financial Times, January 30 2025, https://www.ft.com/content/62c01967-0100-46ee-9f4f-e9af467d7604 [30.01.2025].

[2] P. Haeck, Trump’s $500B AI plan is ‘slap’ in the face for Europe, Politico, January 22, 2025, https://www.politico.eu/article/us-500-ai-europe-donald-trump-global-leadership-eu-social-media-china/ [29.01.2025].

[3] K. Freifeld, US looking into whether DeepSeek used restricted AI chips, source says, Reuters, February 1, 2025, https://www.reuters.com/technology/us-looking-into-whether-deepseek-used-restricted-ai-chips-source-says-2025-01-31/ [1.02.2025].

[4] Veronika Melkozerova, Russia reacts to Trump’s sanctions threat: Zzzzzzzzzz, Politico, January 23, 2025, https://www.politico.eu/article/russia-to-trumps-sanctions-threat-zzzzzzzzzzzzzz/ [29.01.2025].

[5] M. Draghi, The future of European competitiveness. A competitiveness strategy for Europe, September 2024.

[6] V. Jack, France to EU: Concede nothing yet to Trump in trade war, Politico, January 31, 2025, https://www.politico.eu/article/france-eu-concede-nothing-donald-trump-trade-war/ [31.01.2025].

[7] A Competitiveness Compass for the EU, European Commission, Brussels, 29.1.2025, COM(2025) 30 final.

[8]  A. van den Hove, Von der Leyen’s bid to boost business relies on government help, Politico, January 29, 2025, https://www.politico.eu/article/ursula-von-der-leyen-competitiveness-compass-pitch-relies-on-government-help/ [29.01.2025].

[9] B. Munster, N. Nöstlinger, Berlin mulls extravagant measures to stall takeover attempt on top bank, Politico, December 18, 2024, https://www.politico.eu/article/germany-antitrust-national-security-defense-legal-commerzbank-italy-takeover-unicredit/ [27.01.2025].

[10] ang. Carbon Border Adjustment Mechanism – unijny mechanizm dotyczący importu do Unii Europejskiej określonych towarów.

[11] C. Gijs, G. Coi, Trump pushes Europe into lose-lose choice between US and China, Politico, January 19, 2025, https://www.politico.eu/article/fear-and-loathing-in-davos-eu-frets-about-its-lose-lose-choice-between-trumps-us-and-xis-china/ [27.01.2025].

20 stycznia 2025 roku Donald Trump obejmie urząd jako 47 prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki (USA). Jego prezydentura przypada na okres najbardziej intensywnych zmian geopolitycznych od czasu upadku ładu zimnowojennego pod koniec XX wieku. Wówczas USA była największym zwycięzcą w skali globalnej. Moskwa (wówczas stolica Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich) przegrała rywalizację zimnowojenną, ponosząc dotkliwe straty terytorialne oraz spadek znaczenia międzynarodowego. Dzisiaj Ameryka słabnie jako największe mocarstwo, a jej przywództwo jest kwestionowane przez największych rywali geopolitycznych, czyli Pekin oraz Moskwę. USA i sam Trump są nielubiani wśród sojuszników w Europie Zachodniej. Pełni niepokoju są też sojusznicy w innych częściach świata, jak będzie wyglądać urząd 47-ego prezydenta USA. 

 

Moskwa

Celem Trumpa jest uspokojenie „pobocznych” konfliktów geopolitycznych w Europie i na Bliskim Wschodzie oraz skupienie się na wyzwaniu chińskim. Będzie to zadanie trudne, bo w Europie Wschodniej toczy się największy konflikt zbrojny od czasów II wojny światowej, który jest zalążkiem wojny światowej. Moskwę wspiera militarnie Iran i Korea Północna, w mniejszym stopniu również Chiny, a politycznego lub gospodarczego wsparcia udziela wiele innych państw tzw. trzeciego świata lub należących do grupy BRICS. Ukraina jest wspierana przez państwa UE i NATO.

Jest więc to konflikt mający ogromny potencjał eskalacyjny. Trump zapewne chciałby zakończyć go szybko, prawdopodobnie zamrażając linię frontu, a tym samym faktycznie godząc się na to, aby zagarnięte przez Moskwę terytoria ukraińskie zostały pod jej kontrolą. Kolejną koncesją wobec Kremla byłoby zastopowanie członkostwa Kijowa w NATO. Taki scenariusz byłby faktycznie zwycięstwem Moskwy i porażką Zachodu, w tym USA i wielu innych państw, jak również NATO i UE, które wspierały Ukrainę przeciwko Rosji.

Nawet jeśli w zamian za ustępstwa Ukraina otrzymałaby solidne sprawcie wojskowe i technologiczne ze strony NATO i UE, łącznie ze stacjonowaniem wojsk Sojuszu Północnoatlantyckiego na terytorium Ukrainy, to jest mało prawdopodobne, że konflikt zostanie definitywnie zatrzymany. W ciągu kilku lat należy spodziewać się powrotu do eskalacji, tym razem łącznie z atakiem Moskwy na członków NATO. Przyczyna jest bardzo prosta – skoro dotychczasowa strategia agresji militarnej przynosi sukces, to dlaczego Moskwa ma ją zmieniać? Zachód ustępuje, co dowodzi jego słabości. Tym samym kolejna runda konfrontacji może przynieść dalsze sukcesy oczekiwane przez Moskwę. Przypomnijmy, celem ultimatum Władimira Putina sprzed inwazji na Ukrainę z grudnia 2021 roku było wycofanie Zachodu i jego struktur wojskowych nie tylko z Ukrainy, ale z całej Europy Środkowej i tzw. „wschodniej flanki”, czyli m.in. z Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Bułgarii, Rumunii i państwami bałtyckimi, ale również Szwecji i Finlandii. Ponadto, Moskwa znacznie szybciej przestawiła gospodarkę na tory wojenne, aniżeli Zachód, a jej potencjał produkcji uzbrojenia będzie najwyższy w roku 2026[1]. W tym samym czasie spodziewana jest również największa przewaga rosyjskiego uzbrojenia i zdolności ofensywnych Moskwy w stosunku do potencjału państw NATO w Europie.

Konflikt eskalowałby jeszcze szybciej w sytuacji, kiedy Putin nie zdecyduje się zamrozić konfliktu zbrojnego w 2025 roku. Wówczas amerykańska administracja zapewne zwiększy pomoc wojskową dla Ukrainy, co będzie w oczywisty sposób prowadziło do coraz większej konfrontacji z Zachodem. Trudno przewidzieć co może odwieźć elity moskiewskie od dalszej agresji, z pewnością nie ustępliwość i słabość Zachodu. Być może tylko dalsza fragmentacja terytorialna Rosji (na wzór rozpadu Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich w roku 1991) przyniesie długo oczekiwany pokój w Europie i na świecie.

Podsumowując ten wątek wyzwań geopolitycznych Trumpa należy stwierdzić, że konfrontacja wojskowa NATO z Moskwą jest wcześniej lub później nieunikniona. Eskalacja może być odłożona w czasie, ale zapewne musi później powrócić ze zdwojoną siłą, dokładnie tak samo, jak po pierwszym ataku Moskwy na Ukrainę z roku 2014. Wówczas Zachód łudził się, że można trwale zamrozić konflikt zbrojny na Ukrainie. USA w niewielkim stopniu wzięły udział w rozwiązaniu tego sporu, delegując całą sprawę na Europejczyków, czyli na Niemcy i Francję. Ci zaś nie tylko zaufali Putinowi, ale nawet go jeszcze później wzmocnili, czyli faktycznie nagrodzili współpracą gospodarczą, przede wszystkim rozbudowując Nord Stream i zwiększając import rosyjskich surowców energetycznych do UE. Były to więc dwa strategiczne błędy Zachodu: nieobecność Waszyngtonu oraz beztroski powrót do kooperacji geoekonomicznej Europy Zachodniej z Moskwą.

Dokładnie te same błędy mogą być popełnione dzisiaj. Trump może chcieć wycofać się z Europy, pozostawiając kwestie obronności samym Europejczykom. Z kolei oni mogą zlekceważyć zagrożenie ze strony Moskwy i raczej szukać z nią porozumienia, a nawet powrotu do kooperacji gospodarczej. Taki scenariusz byłby największym błędem geopolitycznym – skutkowałby bowiem z pewnością ponowną agresją Moskwy w kierunku zachodnim. Byłoby to wykorzystanie oczywistej słabości Zachodu. Ponadto, byłoby realizacją oficjalnej rosyjskiej wizji strategicznej „Euroazjanizmu”, czyli wspólnego obszaru geopolitycznego „od Władywostoku po Lizbonę”, kontrolowanego przez Moskwę.

 

Bliski Wschód

Kolejnym wyzwaniem geopolitycznym dla nowej administracji w USA będzie Bliski Wschód. USA jest zdeklarowanym sojusznikiem Izraela, zaś sam Trump w przeszłości był zwolennikiem zwiększania presji na Iran. Celem amerykańskiego prezydenta będzie jednak uspokojenie sytuacji w regionie, przede wszystkim skuteczne zakończenie wojny Izraela z Hezbollahem w Libanie, jak również z Hamasem w Strefie Gazy. Warunkiem uspokojenia sytuacji w Libanie jest wypchnięcie Hezbollahu na północ od rzeki Litani, zniszczenie jego infrastruktury wojskowej w południowej części kraju, a także odcięcie go od dostaw uzbrojenia na przyszłość. Ponadto, celem jest osłabienie możliwości Hezbollahu do odgrywania poważnej roli w systemie politycznym Libanu. Izrael jest coraz bliżej osiągnięcia tych celów.

W przypadku Strefy Gazy celem Izraela jest zapewne złamanie możliwości odgrywania jakiejkolwiek roli politycznej i wojskowej przez Hamas, być może również aneksja terytoriów na Zachodnim Brzegu i w samej Strefie Gazy, a także kontrolowanie władz uszczuplonej terytorialnie Autonomii Palestyńskiej. Poparcie USA dla takiego planu – przy osłabieniu istniejących ugrupowań palestyńskich, zwłaszcza Hamasu, jak również presji wywieranej na Iran – może ustabilizować sytuację.

W szerszej perspektywie punktem zapalnym dla interesów Waszyngtonu i Jerozolimy pozostaje daleka od unormowania sytuacja w Syrii oraz wyzwanie irańskie. W odniesieniu do wojny domowej w Syrii prezydent elekt zaapelował do ustępującej administracji Bidena, aby „Stany Zjednoczone się nie angażowały, bo to nie jest nasza (amerykańska) wojna”[2]. Niemniej po upadku reżimu Baszszara al-Asada sytuacja w Syrii jest daleka od uspokojenia, co może zagrozić interesom amerykańskim w regionie. Jeszcze większym wyzwaniem jest Iran, nawet jeśli w ostatnim czasie poniósł wiele porażek wynikających przede wszystkim z konfliktu z Izraelem.

 

Półwysep Koreański

Kolejnym punktem zapalnym na mapie geopolitycznej świata jest Półwysep Koreański. Tutaj źródłem niepokoju jest postawa Korei Północnej, która stale rozwija swój potencjał wojskowy, łącznie z bronią nuklearną i zdolnościami rakietowymi, eskaluje konflikt z Koreą Południową, a także wspiera rywali USA, przede wszystkim Moskwę. Takie działania Pjongjang były dotąd tolerowane lub nawet aprobowane przez Pekin, niemniej nadmierne wpływy Moskwy w Korei Północnej mogą też budzić niepokój chińskich władz i spotkać się na koniec z jakąś formą przeciwdziałania. Z kolei intensyfikacja konfliktu między obu Koreami będzie zapewne zależała od intensywności sporów między USA a Chińską Republiką Ludową (ChRL), zwłaszcza o Tajwan. Jeśli relacje między USA a ChRL się zaostrzą, to bardzo prawdopodobna jest eskalacja konfliktu na Półwyspie Koreańskim.

 

Chiny

Spór geopolityczny z Chinami jest pierwszoplanowym wyzwaniem dla administracji Trumpa. Jest to w istocie spór o globalną hegemonię. Pekinowi zależy na detronizacji Waszyngtonu, jak również na dominacji Chin w regionie, a być może również w skali światowej. Eskalacja wojny na Ukrainie do wymiaru wojny światowej z pewnością miałaby nie tylko kontekst dotyczący regionalnej hegemonii w Europie (czym zainteresowana jest Moskwa). Stałaby się szerszą rywalizacją o dominację światową między USA a Chinami. Od razu należy jedna stwierdzić, że dominacja Moskwy w Europie nie będzie odpowiadać ani Waszyngtonowi, ani Pekinowi, a więc gdyby stała się realną możliwością to musiałaby spotkać się z przeciwdziałaniem obu globalnych mocarstw.

W czasie prezydentury Trumpa należy spodziewać się przede wszystkim eskalacji wojny handlowej, a więc sporów geoekonomicznych między Waszyngtonem a Pekinem, a w mniejszym stopniu konfrontacji wojskowej. Trump będzie raczej unikał sporów militarnych, zamiast tego starając się odciąć Chiny od amerykańskiego rynku zbytu, amerykańskich technologii i kapitału. Będzie również dążył do podobnego zerwania powiązań geoekonomicznych między Chinami a sojusznikami amerykańskimi, w tym również UE.

Jeśli Ameryka będzie dalej słabła, zwłaszcza pod względem potencjału przemysłowego, wojskowego, malejących zdolności zaangażowania w nazbyt wielu obszarach globu, a być może również w sytuacji pogłębiających się sporów USA z sojusznikami oraz sporów wewnątrzkrajowych – nie jest wówczas wykluczona wojskowa interwencja Chin na Tajwanie. W takiej sytuacji Waszyngton nie miałby jednak możliwości obrony zbuntowanej wyspy. Miałoby to efekt paraliżujący dla sojuszników USA w regionie i zapewne torowałoby drogę do chińskiej hegemonii w regionie, a być może nawet w skali światowej. Jednak jeśli USA zachowają siłę geopolityczną, odbudują potencjał przemysłowy, utrzymają przewagę technologiczną i więzy sojusznicze w Europie i Azji, to ChRL nie posunie się do rozstrzygnięć militarnych na Tajwanie.

Innymi słowy Chiny będą dążyć do ograniczenia potencjału geoekonomicznego USA, do podsycania konfliktów zastępczych w Europie i na Bliskim Wschodzie, w których Waszyngton będzie uwikłany. Będą też dążyć do podsycania nieporozumień transatlantyckich, do łagodzenia lub uśpienia niepokoju elit amerykańskich rosnącą potęgą Pekinu. Mogą też podsycać zamęt w polityce wewnętrznej w Stanach, łącznie ze wspieraniem (rzecz jasna w sposób pośredni) kolejnych prób fizycznej eliminacji Donalda Trumpa.

 

Unia Europejska

Ważnym elementem łamigłówki geopolitycznej w dobie Trumpa będzie sytuacja w Unii Europejskiej (UE). Silna Europa i silne relacje transatlantyckie byłyby wzmocnieniem dla Trumpa. Zaś słaba Unia i skonfliktowana z Trumpem będzie na rękę jego największym rywalom. Niestety wiele wskazuje na to, że Unia będzie coraz słabsza i pogrążona w chaosie.

W XXI wieku kolejne reżimy gospodarcze w Unii Europejskiej okazywały się dysfunkcjonalne i przeżywały kryzysy. Trudno było utrzymać rozwój i konkurencyjność gospodarczą w skali globalnej, a także – jednocześnie – utrzymać dotychczasowy, wysoki poziom świadczeń socjalnych. Przyczyn tego stanu rzeczy było kilka. Odnowiła się presja geopolityczna ze strony Moskwy, a Stany Zjednoczone nie godziły się już na to, aby ponosić w dalszym ciągu tak wysokie koszty bezpieczeństwa Starego Kontynentu jak w przeszłości. Dodatkowo, w wyniku kryzysu geopolitycznego załamał się model rozwoju gospodarczego w Europie Zachodniej (zwłaszcza w Niemczech) opierający się na tanich surowcach rosyjskich. Kolejnym czynnikiem była rosnąca presja konkurencyjna ze strony chińskich firm, które deklasowały europejskie korporacje w coraz większej ilości sektorów gospodarczych. Europa stawała się zależna geoekonomicznie od Pekinu, zwłaszcza w zakresie transformacji klimatycznej. Waszyngton będzie zapewne wywierał jeszcze większe niż wcześniej naciski na zerwanie przez Unię relacji gospodarczych z Chinami. Na takie „zerwanie” (ang. decoupling) jest już jednak chyba za późno. Będzie to jednym z tych czynników, które mogą doprowadzić do pogorszenia relacji UE z Donaldem Trumpem.

Kolejnymi przyczynami załamania unijnego modelu gospodarczego były dysfunkcje reżimu monetarnego w Europie, jak również błędna transformacja klimatyczna wprowadzana w UE. W odniesieniu do polityki klimatycznej należy stwierdzić, że została ona oparta na zupełnie odmiennych regułach w UE, aniżeli w USA i Chinach. Było to przyczyną znaczącego wzrostu cen energii w UE w porównaniu do obu mocarstw, a tym samym znaczącego pogorszenia konkurencyjności gospodarczej, obniżenia wzrostu  gospodarczego, spadku inwestycji itp.

Także unia walutowa okazała się systemem ograniczającym wzrost gospodarczy i konkurencyjność większości państw członkowskich, Ponadto, wymuszała narastanie coraz większego deficytu budżetowego i długu publicznego w krajach strefy euro. Miało to negatywne konsekwencje nie tylko dla poszczególnych społeczeństw europejskich, dla których integracja europejska przestaje być synonimem dobrobytu. Oprócz tego osłabiany był potencjał geopolityczny UE, jak również rola międzynarodowa tej organizacji. Unia gospodarcza i walutowa była podatna na kryzysy, a tym samym odpowiadała za destabilizację wewnętrzną w Europie. Ponadto, unia walutowa była silnie asymetrycznym reżimem gospodarczym, w którym nie tylko występowały podziały centro-peryferyjne, ale dodatkowo korzyści ekonomiczne kumulowane były przez najsilniejsze państwa członkowskie, przede wszystkim Niemcy, zaś koszty przesuwano na najsłabsze kraje. Taka tendencja postępowania jest coraz bardziej widoczna także w innych reżimach gospodarczych w UE (np. na rynku wewnętrznym i w ramach transformacji klimatycznej). Na długą metę stanowi to czynnik dezintegracyjny, a więc może mieć konsekwencje geoekonomiczne.

Odpowiedzią liderów integracji z Europy Zachodniej na kolejne dysfunkcje reżimów gospodarczych w UE było jak dotąd – zwiększanie akumulacji kapitału w Europie Zachodniej w oparciu o wewnętrzne peryferie unijne, jak również w wyniku przesuwania kosztów kryzysów na te peryferie. Jednocześnie dążono do przeformułowania modelu gospodarczego funkcjonującego na rynku wewnętrznym w stronę większego protekcjonizmu oraz rozwoju polityki przemysłowej. Wspomniana próba reorientacji modelu była obarczona poważną niekonsekwencją, która wynikała z silnej zależności UE od rywali zewnętrznych. Przykładem była gospodarka niemiecka, uzależniona najpierw w ogromnym stopniu od surowców rosyjskich, a następnie od surowców i podzespołów chińskich, jak również od dostępu do rynku zbytu w ChRL. To skutkowało nadmierną otwartością unijnego rynku wewnętrznego na chińskich rywali, a także niemożnością zastosowania skutecznej polityki ochrony przed nieuczciwą konkurencją z ich strony.

Podsumowując można uznać, że rewizja strategii geoekonomicznej Unii Europejskiej w XXI wieku została wprowadzona zbyt późno, była zbyt mocno oparta na sentymencie antyamerykańskim i nadmiernie liberalna wobec Moskwy i Pekinu. Nie usuwała strukturalnych problemów reżimu walutowego, ani transformacji klimatycznej. Zbyt silne spychanie kosztów na wewnątrzunijne peryferie mogło z kolei skutkować potężnymi napięciami politycznymi w UE.

To wszystko czyni z Unii Europejskiej dość słabego sojusznika dla Trumpa w dobie bardzo poważnych konfliktów geopolitycznych. Niewykluczone są napięcia transatlantyckie, zwłaszcza z liderami Europy Zachodniej, co może mieć negatywne przełożenie na relacje całej UE z USA. Znacznie większym problemem dla Trumpa może się jednak okazać chroniczna słabość geopolityczna Unii i jej niezdolność do pokonywania kolejnych kryzysów. To musi ośmielić elity moskiewskie do jeszcze bardziej agresywnej polityki wobec Zachodu. A to oznacza dla Trumpa, że będzie musiał utrzymać zaangażowanie Ameryki w Europie. Będzie musiał wziąć przynajmniej część odpowiedzialności za bezpieczeństwo Ukrainy i wschodniej flanki NATO, bo ani UE, ani największe państwa Europy Zachodniej nie będą w stanie sprostać temu wyzwaniu.

 

[1] NATO-Russia dynamics: Prospects for reconstitution of Russian military power, https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/report/nato-russia-dynamics-prospects-for-reconstitution-of-russian-military-power/

[2] “The United States should have nothing to do with it. This is not our fight. Let it play out. Do not get involved!” https://x.com/realDonaldTrump/status/1865434273953509462

Według świętego Jana, koniec świata zwiastować będzie czterech jeźdźców Apokalipsy.

Apokalipsa wymienia z imienia tylko czwartego jeźdźca – Śmierć i jego towarzyszkę Otchłań. Są przesłanki, że pierwszym jeźdźcem jest Antychryst, jako że jeźdźcy przynosili Ziemi niewyobrażalne katastrofy. Wszyscy jeźdźcy, z wyjątkiem Śmierci, przedstawieni są z wyglądu jako ludzie.

W objawieniu Jana pierwszy jeździec jedzie na białym koniu, nosi łuk i otrzymuje koronę jako symbol podboju, być może przywołując zarazę lub Antychrysta. Drugi nosi miecz i jedzie na czerwonym koniu jako twórca wojny domowej, konfliktów i niepokojów. Trzeci, kupiec żywności, jedzie na czarnym koniu symbolizującym głód i niesie wagę. Czwarty i ostatni koń jest blady, na nim jedzie Śmierć, której towarzyszy Hades.

… „I widziałem, a oto koń biały, a ten, który na nim siedział, miał łuk, i dano mu koronę, i wyszedł jako zwycięzca, ażeby zwyciężał. …

I wyszedł drugi koń rydzy; a temu, który na nim siedział, dano, aby odjął pokój z ziemi, a iżby jedni drugich zabijali, i dano mu miecz wielki”.

… „I widziałem, a oto koń płowy, a tego, który siedział na nim, imię było Śmierć, a Otchłań mu towarzyszyła; i dana im jest moc nad czwartą częścią ziemi, aby zabijali mieczem i głodem, i morem, i przez zwierzęta ziemskie.

(Z Apokalipsy w tłumaczeniu Biblii Gdańskiej (Ap 6, 1-8))

 

Apokalipsa św. Jana napisana została niemal 2000 lat temu (prawd. 89 r. naszej ery); a są tacy, którzy sądzą, że jej proroctwo ziszcza się właśnie teraz.

 

Kiedy rozejrzeć się po horyzoncie współczesnego świata, bez trudu można zidentyfikować jeźdźców nadciągającej Apokalipsy.

Popatrzmy: bez wątpienia jeźdźcem współczesnej Apokalipsy jest Władimir Putin, psychopatyczny masowy morderca, nie wahający się przed żadną zbrodnią, żadną prowokacją. Rosja, kraj, którego doktryna założycielska wspomina o wielkości przez ekspansję, podbiła już manu militari obszerną połać Europy i ponad połowę Azji. Jej wpływy sięgają wszystkich pozostałych kontynentów. Agresja na Ukrainę, której bezpieczeństwa była gwarantem na mocy Układu Budapeszteńskiego, pokazała najdobitniej jej cele i jej metody.

Coraz częstsze aluzje Putina i innych liderów rosyjskich do planów użycia przez Rosję broni atomowej, również w odpowiedzi na rzekomy atak bronią konwencjonalną, jego deliryczne mowy o „cywilizacyjnej misji Rosji”, niepohamowane ekspansjonizm, zniewalanie bronią lub szantażem ekonomicznym kolejnych państw i narodów: czyż nie kwalifikuje Putina do roli zwiastuna Apokalipsy?

 

Kolejnym wieszczycielem Zagłady jest Kim Dzong-un; byłby śmiesznym, operetkowym dyktatorkiem małego kraiku (choć nie dla własnych obywateli), gdyby nie dysponował ogromnym arsenałem, w którym królują bomby atomowe i niezliczona liczba rakiet dalekiego i średniego zasięgu. Jest chorobliwie agresywny, w mowie i – ostatnio – w czynach; wszak wysłał spory kontyngent żołnierzy do Rosji, na front walki z Ukrainą oraz ogromne ilości broni (w tym haubic) i amunicji; co najmniej półtora miliona sztuk pocisków dużego, niszczycielskiego kalibru. To wszystko spadnie na ukraińską ziemię. Ale to tylko mały ułamek jego arsenału: największą jego część rezerwuje na wojny regionalne, przede wszystkim z braćmi z wolnej części państwa Koreańczyków, z Japonią i z USA, głównie z amerykańskimi bazami wojskowymi na Dalekim Wschodzie i Pacyfiku, ale także z zachodnim wybrzeżem USA – rakiety Kima są w stanie uderzać w tamtejsze miasta, od Seattle do San Diego. Patrząc na to, co robi z własnymi obywatelami, możemy mieść pewność, że gdyby Kim zdecydował się na agresję przeciwko innym krajom, nie powstrzymałby się przed niczym.

 

Kto wie, czy nie najgroźniejszym jednak jeźdźcem współczesnej Apokalipsy jest dyktator komunistycznych Chin Xi Jinping.

Do niedawna jeszcze królował pogląd, że nawet chińscy komuniści nie naruszą świętego przykazania Konfucjusza, potępiającego wojny ekspansywne, inne od obronnych. Ten pogląd, szeroko nauczany na uniwersytetach, nie był do końca prawdziwy, ponieważ chińscy komuniści zagarnęli już Tybet – swojego czasu jedno z największych państw świata – 2,5 miliona km kw. Oraz Turkiestan Wschodni 1,7 miliona km kw., czyli ponad jedną trzecią dzisiejszego obszaru ChRL (9,6 mln km kw. ca).

Oczywiście, kwestia przyłączenia Tajwanu i zlikwidowania tam nienawistnej Pekinowi demokracji, była zawsze obecna w doktrynie Chin Ludowych, ale pod rządami najnowszego dyktatora Xi Jinpinga przygotowania do inwazji na Tajwan nabrały zupełnie nowego wymiaru.

Ale nie chodzi tylko o Tajwan.

Chiny zaczęły prowadzić bardzo agresywną politykę na Morzu Południowochińskim i Wschodniochińskim, zgłaszając kilka roszczeń terytorialnych, od których nie zamierzają odstąpić mimo niekorzystnych dla siebie wyroków ONZ-owskiego Trybunału Rozjemczego. Zbudowały kilka sztucznych wysp na Morzu Południowochińskim, a na nich silnie obsadzone bazy wojskowe. Chiny są w granicznym sporze z wieloma krajami regionu. Okupują część uznanego przez społeczność międzynarodową terytorium Indii, zgłaszają roszczenia terytorialne (chodzi o skalne pinakle, wystające z wód Morza Południowochińskiego) do Japonii, prowadzą spory o wody terytorialne z Filipinami, Wietnamem, Koreą Południową, a nawet z Indonezją.

Ponadto od dwóch dekad prowadzą agresywną politykę neokolonialną w Afryce i coraz śmielej sięgają do Ameryki Południowej. Są też jednym z inicjatorów „Sojuszu Globalnego Południa”, które, w ich zamyśle, ma być alternatywą dla cywilizacji zachodniej.

Mają ogromny, stale rozwijany i zwiększany arsenał atomowy, szynko nadrabiają zapóźnienia we flocie wojennej i lotnictwie wojskowym.

 

Można dyskutować, czy czwarty jeździec współczesnej Apokalipsy jest w stanie wywołać wojnę światową. Chodzi o Alego Chameneiego, przywódcę religijnego i politycznego Iranu. Iran jest odpowiedzialny za wywołanie wielu wojen lokalnych, a jego ekspansjonizm regionalny wydaje się niepohamowany. Iran sprawuje niemal całkowita kontrolę nad Irakiem, ma ogromne, negatywne wpływy w Libanie za pośrednictwem Hizballahu, zawładnął dużymi połaciami Syrii, która stała się wspólnym kondominium irańsko-rosyjskim, za pośrednictwem Zajdytów – odłamu religijnego szyizmu – i ich bojówek Houtich kontroluje przeważającą część terytorium Jemenu. Usiłował przejąć kontrolę nad szyickim Bahrajnem i byłoby to mu się udało, gdyby nie interwencja zbrojna Arabii Saudyjskiej. W samej Arabii są trzy niespokojne wschodnie prowincje, zamieszkane przez mniejszość szyicką, gdzie Iran raz po raz usiłuje wywoływać krwawe rewolty, mąci wody w zamieszkanym częściowo przez szyitów pakistańskim Beludżystanie, zdobywa wpływy w Turkmenistanie i Tadżykistanie… To z pewnością jedno z najbardziej agresywnych państw świata, a historia uczy, że konflikty regionalne mogą z łatwością przerodzić się w globalne, zwłaszcza, kiedy toczą się w regionie tak kluczowym z punktu widzenia energetycznego, jak Bliski Wschód.

 

Przez wiele lat uważano, że najbardziej zapalnym punktem świata jest pogranicze Indyjsko-pakistańskie, zwłaszcza prowincje Dżammu i Kaszmir, zamieszkane w większości przez muzułmanów i siłą oderwane częściowo przez Pakistan od Indii. Oba kraje są mocarstwami nuklearnymi, oba są niezwykle ludne – Indie wyprzedziły już Chiny i mają niemal półtora miliarda mieszkańców, a Pakistan ćwierć miliarda osiągnie w ciągu najbliższego roku lub dwóch. Oba kraje są bardzo złożone etnicznie, językowo, a nawet kulturowo, więc wojna między nimi, oprócz tego, że niszczycielska, mogłaby spowodować serię pomniejszych konfliktów na subkontynencie indyjskim, z których, po długotrwałych i krwawych wojnach, mogą się wyłonić zupełnie nowe podmioty prawa międzynarodowego.

 

Ostatnio, do grona zwiastunów Apokalipsy dołączyły również Stany Zjednoczone, strażnik powojennego ładu świata, ładu, który właśnie się kończy. Wybór nieobliczalnego Donalda Trumpa na prezydenta ma w sobie niewiarygodny potencjał niszczycielski. Zapowiedziane przez niego bariery celne z pewnością wywoła wojny taryfowe, które mogą zagrażać światowej gospodarce. Masowe deportacje – główny temat jego kampanii wyborczej – mogą poważnie podkopać gospodarkę samych Stanów Zjednoczonych. Jego uprzywilejowane, nigdy do końca nie wyjaśnione stosunki z Władimirem Putinem, a także prymitywne podejście do polityki międzynarodowej mogą z łatwością doprowadzić do militarnego i politycznego upadku Ukrainy, czego pełnych konsekwencji my w Europie nie potrafimy sobie jeszcze w pełni wyobrazić. Jeśli spełni groźby wycofania USA z NATO, radykalnie przebuduje światowy układ sił, zdecydowanie na korzyść Chin a na niekorzyść Europy i szeroko pojętego Zachodu. Apokalipsa może zatem nadejść z Waszyngtonu.

 

Jest jeszcze jedna Apokalipsa, która nam zagraża: to możliwy upadek Unii Europejskiej. Od początku swego istnienia była celem wojen hybrydowych Rosji, Chin i innych krajów z „osi zła”. Wojny te bardzo skutecznie podsycają działalność sił ekstremistycznych, antyunijnych, które są już szeroko obecne w Parlamencie europejskim. W kolejnych krajach europejskich do władzy dochodzą ugrupowania skrajnie prawicowe, tradycyjnie Unii Europejskiej nieprzychylne. Obecność w Unii Węgier, Słowacji, a do niedawna jeszcze Polski, generalny kryzys przywództwa w krajach europejskich, a także wyraźne spowolnienie gospodarcze Niemiec, głównego płatnika do unijnej kasy, sprawiają, że perspektywa rozpadu Unii staje się coraz bardziej prawdopodobna. A osobno, wszystkie kraje europejskie staną się łatwym celem potężnych sił autorytaryzmu, które podbijają coraz większe obszary świata.

 

Cóż zatem pozostaje Europie i Zachodowi całemu? Przyglądać się biernie nieuchronnie nadciągającym Apokalipsom? Czy raczej zdobyć się na kolejny, wielki wysiłek twórczy, który przywróci mu pozycję dominującej w świecie, gospodarczej potęgi, potęgi militarnej o ogromnym potencjale odstraszania?

Oczywiście to drugie. Ale, chwilowo, społeczeństwa zachodniego świata, zwłaszcza europejskie i północnoamerykańskie, wydają się błądzić nawet nie tyle we mgle, co w gęstej mazi egoizmu, hedonizmu i nieskończonego lenistwa umysłowego.

 

Jacek Pałasiński

Bliski Wschód na skraju katastrofy

Konflikt między Izraelem a terytoriami palestyńskimi, w szczególności Gazą, a także Libanem, pozostaje jednym z najbardziej złożonych i długotrwałych w nowoczesnych stosunkach międzynarodowych. Niedawny wzrost przemocy między Izraelem a Gazą, wraz z napięciami na południu Libanu, wzbudził istotne pytania dotyczące strategii, decyzji i błędów popełnionych przez wszystkie zaangażowane strony. Aby zrozumieć przyczyny tej eskalacji, należy przeanalizować działania Izraela – zarówno historyczne, jak i strategiczne – które przyczyniły się do obecnego kryzysu. Niniejsza analiza nie usprawiedliwia przemocy żadnej ze stron, lecz ma na celu zidentyfikowanie błędów, które zaostrzyły sytuację.

Kontekst historyczny: Tło konfliktu

Aby zrozumieć ostatnie działania Izraela w Gazie i Libanie, konieczne jest spojrzenie na szerszy kontekst historyczny. Konflikt izraelsko-palestyński sięga początków powstania państwa Izrael w 1948 roku oraz późniejszych wojen izraelsko-arabskich. Po wojnie sześciodniowej w 1967 roku, Gaza, która wcześniej była pod kontrolą Egiptu, została zajęta przez Izrael i stała się centralnym punktem oporu palestyńskiego.

Podobnie, historia Izraela z Libanem jest naznaczona konfliktem, zwłaszcza w kontekście Hezbollahu, szyickiej organizacji zbrojnej powstałej w latach 80. w odpowiedzi na izraelską okupację południowego Libanu. Wojna Izraela z Hezbollahem w 2006 roku pozostawiła południowy Liban w ruinie, a napięcia wynikające z tego konfliktu utrzymują się do dziś.

Najbardziej niedawne starcia, wywołane przez ataki Hamasu na Izrael w październiku 2023 roku, oraz rosnące napięcia na granicy izraelsko-libańskiej z Hezbollahem, wynikają z lat nierozwiązanych sporów politycznych, operacji wojskowych i nieudanych prób dyplomatycznych. Izraelska blokada Gazy, brak chęci do konstruktywnych rozmów z palestyńskim przywództwem oraz działania militarne w Libanie przyczyniły się do obecnego stanu rzeczy.

Błędy Izraela w Gazie

1. Blokada Gazy: Zasiewanie desperacji

Jednym z kluczowych błędów Izraela jest trwająca od 2007 roku blokada Gazy, wprowadzona po przejęciu władzy przez Hamas. Choć blokada miała na celu osłabienie Hamasu i ograniczenie przemytu broni, w rzeczywistości doprowadziła do zrujnowania gospodarki i infrastruktury Gazy, pogłębiając ubóstwo i rozpacz wśród jej mieszkańców. Ograniczenia w przemieszczaniu się i handlu wywołały poczucie zbiorowej kary, co tylko zaogniło nastroje przeciwko Izraelowi.

Zamiast osłabić Hamas, blokada przyniosła odwrotny skutek, umacniając kontrolę organizacji nad Gazą. W miarę pogarszania się warunków życia, wsparcie dla Hamasu rosło, a grupa ta była postrzegana jako główny obrońca przed izraelską polityką. Cykl przemocy trwa, a wielu mieszkańców Gazy postrzega Izrael jako oprawcę, co wzmacnia militarną determinację zamiast otwierać drogę do pokoju.

1. Niedocenianie Hamasu i jego zdolności militarnych

Kolejnym poważnym błędem było niedocenianie siły militarnej Hamasu oraz poparcia, jakim cieszy się zbrojny opór. Mimo zaawansowanych zdolności wojskowych i wywiadowczych, Izrael został zaskoczony przez zmasowane ataki Hamasu w 2023 roku, w tym wystrzelenie tysięcy rakiet.

Choć izraelski system obrony przeciwrakietowej Żelazna Kopuła skutecznie przechwytywał wiele rakiet, nie rozwiązał on podstawowych przyczyn konfliktu. Poleganie na rozwiązaniach militarnych zamiast politycznych utrwaliło postawy obu stron, a dyplomacja została odsunięta na bok na rzecz zbrojnych starć. Powtarzające się operacje wojskowe, takie jak te z lat 2008-2009, 2014 i 2023, spowodowały ogromne zniszczenia, ale nie wyeliminowały Hamasu ani nie odstraszyły go od dalszych ataków.

1. Niepowodzenie w rozwiązaniu kryzysu humanitarnego

Niezdolność Izraela do zaadresowania poważnego kryzysu humanitarnego w Gazie to zarówno błąd moralny, jak i strategiczny. Liczne ofiary cywilne, w tym kobiety i dzieci, wzbudziły międzynarodowe potępienie, niszcząc reputację Izraela i podsycając globalne oburzenie. Zniszczenie infrastruktury, w tym szpitali, szkół i zakładów oczyszczania wody, pogorszyło warunki życia cywilów, pogłębiając katastrofę humanitarną.

Izrael argumentuje, że jego naloty mają na celu neutralizację bojowników Hamasu, jednak powszechne cierpienie wśród ludności cywilnej dodatkowo zraziło umiarkowanych Palestyńczyków, którzy mogliby być otwarci na pokojowe rozwiązania. Międzynarodowa presja na zawieszenie broni i bardziej humanitarne podejście rośnie, ale trwające zniszczenia tylko pogłębiają podziały.

1. Dyplomatyczna izolacja i utrata wsparcia międzynarodowego

Twarda polityka Izraela w Gazie, w połączeniu z rozbudową osiedli na Zachodnim Brzegu, doprowadziła do jego izolacji dyplomatycznej. Choć Izrael od dawna polegał na wsparciu sojuszników, takich jak Stany Zjednoczone i kraje europejskie, ostatnie działania nadwyrężyły te relacje. Coraz częściej pojawiają się wezwania do zakończenia blokady Gazy i bardziej wyważonych odpowiedzi na przemoc.

Szersze odrzucenie państwowości palestyńskiej i brak zaangażowania w realny proces pokojowy dodatkowo osłabiły pozycję Izraela na arenie międzynarodowej, powodując nie tylko potępienie, ale także malejącą liczbę sojuszników dyplomatycznych gotowych bronić jego polityki.

Błędy Izraela w Libanie: Wyzwanie Hezbollah

1. Eskalacja na granicy z Libanem

Działania militarne Izraela na granicy z Libanem, szczególnie w kontekście starć z Hezbollahem, przypominają dynamikę obserwowaną w Gazie: prowokacje prowadzące do odwetu. Pozycja Hezbollahu w południowym Libanie umacnia się w wyniku działań Izraela, które często są postrzegane jako prowokacyjne. Izraelskie naloty na libańskie terytorium skłoniły Hezbollah do odpowiedzi w postaci ostrzału rakietowego, podsycając obawy o szerszy konflikt regionalny.

Podobnie jak w Gazie, działania militarne Izraela zwiększają napięcia, nie rozwiązując jednocześnie podstawowych problemów. Wręcz przeciwnie, wzmacniają pozycję Hezbollahu, zwiększając ryzyko powtórki wojny z 2006 roku, która spowodowała ogromne zniszczenia po obu stronach.

1. Ignorowanie kruchego krajobrazu politycznego Libanu

Niedocenienie przez Izrael kruchej sytuacji politycznej i gospodarczej Libanu również stanowi strategiczny błąd. Liban boryka się z kryzysem gospodarczym i niestabilnością polityczną, a Hezbollah wypełnia próżnię władzy w wielu rejonach. Kontynuowanie działań militarnych przeciwko Hezbollahowi może dodatkowo zdestabilizować Liban i nieumyślnie wzmocnić ugrupowanie, które Izrael stara się osłabić.

Błędy strategiczne

1. Militarne podejście do problemu politycznego

Poleganie Izraela na sile militarnej w rozwiązywaniu problemów politycznych w Gazie i Libanie leży u podstaw jego błędów. Choć siła militarna może zapewnić krótkoterminowe bezpieczeństwo, nie przyniosła ona długoterminowego rozwiązania. Ubóstwo, brak praw politycznych i brak negocjacji pokojowych otworzyły drogę do wzrostu siły grup zbrojnych.

1. Brak poparcia dla państwowości palestyńskiej

Odmowa Izraela wobec utworzenia państwa palestyńskiego jest centralnym błędem w jego regionalnej strategii. Bez wyraźnej ścieżki do uzyskania państwowości, frustracja wśród Palestyńczyków narastała, prowadząc do wzrostu siły grup takich jak Hamas. Kontynuowana rozbudowa osiedli na Zachodnim Brzegu i blokada Gazy dodatkowo podważyły możliwość rozwiązania w postaci dwóch państw, które pozostaje najbardziej realnym sposobem na osiągnięcie trwałego pokoju.

Wnioski: Potrzeba nowej ścieżki

Ostatnie działania Izraela w Gazie i Libanie uwydatniły ograniczenia podejścia militarnego. Trwająca blokada Gazy, brak zaangażowania w dyplomację oraz pominięcie kwestii humanitarnych jedynie pogłębiły cykl przemocy. Podobnie, konfrontacja z Hezbollahem na granicy z Libanem grozi wybuchem szerszego konfliktu. W przyszłości konieczna będzie zmiana kierunku w stronę dyplomacji, pomocy humanitarnej i zaangażowania w proces prowadzący do rozwiązania dwupaństwowego, aby przerwać ten cykl i znaleźć drogę do trwałego pokoju.

 

W tej skomplikowanej sytuacji geopolitycznej, w której się znajdujemy, pozycja Polski jest bardzo ważna – nie tylko na froncie wschodnim Unii Europejskiej, ale również ze względu na jej rozwój społeczno-polityczny. Poprosiliśmy Marcina Przydacza, byłego Podsekretarza Stanu Ministerstwa Spraw Zagranicznych (2019-2023) i obecnego szefa Biura Polityki Międzynarodowej w Kancelarii Prezydenta Andrzeja Dudy, o zarysowanie nam obrazu sytuacji z puntu widzenia jego doświadczenia politycznego.

Jeśli chodzi o moje doświadczenie i współpracę w ramach polskiego rządu, pracowałem pierwotnie jako dyrektor w Kancelarii Prezydenta, zajmując się sprawami międzynarodowymi. Od 2015 roku miałem sposobność współpracować w zakresie polityki zagranicznej realizowanej przez prezydenta Dudę. Następnie przeszedłem do Ministerstwa Spraw Zagranicznych, gdzie stałem się wiceministrem odpowiedzialnym za kluczowe kierunki: politykę bezpieczeństwa, politykę wschodnią – czyli relacje z Ukrainą, Białorusią, Rosją – dalej za politykę transatlantycką, to znaczy relacje ze Stanami Zjednoczonymi, które są naszym fundamentalnym sojusznikiem, oraz politykę azjatycką, skupiającą się na spojrzeniu na Chiny i to, co dzieje się w regionie Pacyfiku. Podczas ostatnich wyborów zdecydowałem się na kandydaturę do Parlamentu i zostałem posłem. Dzisiaj jesteśmy w opozycji, więc moje możliwości wpływu na politykę rządu są delikatnie ograniczone, jednak pracuję w Komisji do Spraw Zagranicznych i w Komisji do Spraw Unii Europejskiej, co oznacza, że nadal zajmuję się tymi samymi problemami bezpieczeństwa.

Wojna na Ukrainie: jak dotarliśmy do pozornie nierozwiązywalnej sytuacji i jakie są perspektywy wyjścia z konfliktu

Zanim powiemy o przyszłości, musimy doprecyzować, że to Rosja jest odpowiedzialna za tę wojnę; ani Ukraina, ani Unia Europejska nie miały na celu dojścia do konfrontacji militarnej z Rosją. Kwestia jest taka, że podczas gdy Ukraińcy coraz bardziej zbliżali się do świata zachodniego, Rosja, która patrzy na świat zupełnie innymi oczyma niż my, dostrzegła ryzyko opuszczenia przez Ukrainę swojej strefy wpływów. Jeśli popatrzymy na ostatnie 500 lat, Rosja stale dążyła do stworzenia swojego imperium. Jak wiemy, w 1991 roku imperium to upadło i obecnie Rosja próbuje je odbudować. W jaki sposób może to zrobić? Na pewno nie poprzez gospodarkę, która nie jest jej mocną stroną na tle Chin, USA czy UE. Zatem w ostatnich latach pracowała na dwóch płaszczyznach: z jednej strony wykorzystując surowce naturalne, poprzez które uzależniała wiele krajów od swoich dostaw, a z drugiej strony ukazując się mocną z militarnego punktu widzenia. W przeciągu ostatnich 300 lat za każdym razem, kiedy Rosja była imperium, dominowała Europę Środkową i Wschodnią, a zwłaszcza Ukrainę. Najważniejszym celem Władimira Putina jest oddalenie od tego regionu wpływów amerykańskich, ponieważ Rosja boi się przede wszystkim USA, wiedząc, że ma większe pole do manewru z Europą, często podzieloną politycznie i uzależnioną od rosyjskich surowców. Także trzymanie Amerykanów z daleka jest kluczowe do zdominowania sąsiednich krajów, podobnie jak wykorzystywanie prawosławia. Rosja wie, że unipolarny system globalny, w którym dominuje Ameryka, rozpada się i stanie się systemem multipolarnym, i w tym nowym układzie Rosja chce odgrywać wiodącą rolę. A do tego potrzebna jest kontrola nad innymi państwami. Z kolei Ukraina, pamiętając o swoich doświadczeniach biedy, niewolnictwa i ludobójstwa, nie chce znaleźć się pod dominacją rosyjską. Wie, że rozwój gospodarczy i społeczny nastąpi poprzez patrzenie na zachód, przykładem Polski, Czech i Słowacji. Dlatego istnieje głęboka rozbieżność perspektyw między Rosją a Ukrainą, ale prawo międzynarodowe stoi po stronie ukraińskiej. Samostanowienie narodów, nienaruszalność granic – to zasady, na które zgodziły się wszystkie państwa ONZ, więc jeśli pozwolimy Rosji budować swoją pozycję w oparciu o siłę, to upadnie cały system międzynarodowy, bo za chwilę inne państwa azjatyckie, europejskie czy amerykańskie będą mogły zrobić dokładnie to samo.

Dlaczego Rosja rozpoczęła tę wojnę dokładnie w tym momencie historycznym?

To był zaplanowany wybór. Przede wszystkim po pandemii doszło do osłabienia gospodarczego, przerwania szlaków komunikacyjnych i zmiany prezydenta USA; zdaniem Władimira Putina Joe Biden miał być mniej zdeterminowany i słabszy niż pozostali prezydenci. Był to także moment odejścia Angeli Merkel ze stanowiska urzędu kanclerza Niemiec i przeddzień wyborów we Francji, które jak wiemy zawsze są pewnym elementem niestabilności. Wtedy, jak sądzę, Rosja oceniła, że prozachodnie tendencje Ukrainy stają się z każdym dniem coraz mocniejsze i wyraźniejsze, dlatego też należało ten proces zatrzymać. Oczywiście, pojawiały się doniesienia, że na Ukrainie nadal istnieje wiele prorosyjskich sił społecznych, ale tendencja ta się zmieniała. Podczas gdy 20 lat temu wielu Ukraińców widziało w Rosji swojego głównego patrona, o tyle w przededniu wojny zdecydowana większość już patrzyła na Zachód, więc Rosja stwierdziła, że nie może dłużej czekać, bo bez Ukrainy nie istnieje imperium rosyjskie.

Czy bez Putina Rosja przybrałaby inne strategie?

Nie, ta imperialistyczna wizja jest nieodłączną częścią rosyjskiej elity, i to właśnie ona wyniosła Putina do władzy. W ten sposób patrzy ona na świat, postrzega sąsiednie kraje jako miejsca do poszerzenia swoich wpływów, a nie mając wiele do zaoferowania, terroryzuje, pokazując swoją siłę militarną. Ale my to wiemy od 300 lat, Rosja nigdy nie miała nic interesującego do zaoferowania z gospodarczego punktu widzenia i pokazywała tylko swoją siłę zbrojną. Myślę, że to Aleksander II powiedział kiedyś, że Rosja ma tylko dwóch sojuszników – swoją armię i flotę – i dokładnie tak to widzę. Jeśli chodzi o „gdyby nie było Władimira Putina”, to oczywiście, w każdym systemie autorytarnym – a Rosja jest jednym z nich – kiedy zmienia się przywódca, panuje silna niestabilność. Zatem oczywiście, jeśli prędzej czy później miałaby nastąpić zmiana, pojawiłby się moment szoku, ale nie mam wątpliwości, że pomysł na taką agresywną politykę to nie tylko pomysł Władimira Putina, ale większości elity i, niestety, dużej części rosyjskiego społeczeństwa. Prodemokratyczna część opinii publicznej jest słaba i mało widoczna.

Więc jakie są perspektywy w kontekście wojny na Ukrainie i niełatwego procesu wejścia Kijowa do Unii Europejskiej?

Proces integracji Ukrainy z Unią Europejską i NATO nie będzie prosty, będzie potrzeba na niego oczywiście dużo czasu, ale ta perspektywa musi być możliwa dla Ukrainy, ponieważ każde państwo ma prawo wybierać własną ścieżkę. Jeśli Ukraińcy będą chcieli integrować się z Europą, a tego chcą, trzeba dać im tę szansę, ale nie może to oznaczać kompletnego odejścia od tego, czego Europa oczekuje od swoich krajów. Ukraina musi przejść głębokie reformy: zwalczyć korupcję, zdeoligarchizować władzę, a następnie dostosować się do prawa europejskiego i jego zasad ekonomicznych i społecznych. Jeśli chodzi o wartości Ukrainy, prawdą jest, że część kraju posiadała tradycje związane z kulturą rosyjską, wywodzące się z prawosławia i pewnej myśli orientalnej oraz z pozostałości filozofii mongolskiej i myśli środkowoazjatyckiej. Jednak jest również ta Ukraina, która przez setki lat stanowiła część demokracji Konfederacji Polsko-Litewskiej. Tu nie chodzi tylko o części geograficzne, ale o sposób myślenia. Dziś Ukraińcy, tak z zachodu, jak i ze wschodu nie chcą Rosji, chcą być częścią Zachodu i mają prawo o to walczyć.

Tak, ale tylko kawałek.

Duża część, aż do Dniepru, aż po Kijów, więc myślenie demokratyczne jest dość powszechne w ukraińskich elitach i społeczeństwie. Jednakże w następnych stuleciach Ukraina uległa silnej rusyfikacji, a następnie sowietyzacji, co pozostawiło swoje ślady. Ale nie można powiedzieć, że Ukraina nie jest krajem europejskim, bo jej europejskości nie można kwestionować ze względu na wyznanie prawosławne – w przeciwnym razie musielibyśmy określić Grecję, Rumunię, Bułgarię jako nieeuropejskie… Oczywiście nie można zaprzeczyć, że jest duża różnica między zachodem a wschodem Ukrainy, na przykład między Lwowem a Charkowem. Różnica, która jednak stale się zmniejsza. Kiedy 20 lat temu byłem po raz pierwszy w Charkowie, nikt nie mówił po ukraińsku, wszyscy mówili po rosyjsku. Kiedy teraz się pojedzie do Charkowa, coraz więcej ludzi mówi po ukraińsku.

Idąc za Pańską refleksją, jeśli istnieje rejon Ukrainy, który od zawsze możemy uznać za Europę, także ponieważ przez wieki był częścią Polski – jak na przykład obszar Lwowa – to istnieje również jednak inna część Ukrainy, której przeszłość łączy się silniej ze światem wschodnim. Czy ta sytuacja będzie miała wpływ na przyszłe powojenne granice Ukrainy?

To Ukraina zadecyduje o sposobie ustalenia warunków pokoju. Naciskanie na określone rozwiązania nie jest ani naszym zadaniem, ani celem. Uważam, że nie możemy zaakceptować zbrojnego zawłaszczenia przez Rosję części terytorium innego kraju, gdyż byłoby to równoznaczne z przyznaniem, że wojna jest narzędziem osiągania celów polityki zagranicznej. Gdybyśmy zgodzili się, że część Donbasu, Krymu czy innego okupowanego regionu powinna zostać zaanektowana przez Rosję, dalibyśmy Władimirowi Putinowi pozwolenie na myślenie: „Moja polityka agresji działa, bo osiągnąłem swoje cele, na razie przestanę, ale w przyszłości będę mógł rozpocząć kolejne wojenne podboje” i znalazłby się on zaraz w Polsce.

Ale czy jest wiarygodnym, że Rosja się wycofa z Ukrainy?

Rozumiem, że dla niektórych krajów Europy Południowej czy Zachodniej klęska Rosji jest niewyobrażalna, ale zapewniam, że historia dostarcza przykładów rosyjskich porażek. Polska zatrzymała ekspansję rosyjską w 1920 roku. Rosja przegrała trzy wojny w ciągu ostatnich 200 lat i za każdym razem po przegranej wojnie następowała głęboka przemiana wewnętrzna, jakaś rewolucja lub liberalizacja. Po wojnie krymskiej, przegranej z Francją i Wielką Brytanią, miała miejsce odwilż podczas Wiosny Sewastopolskiej. Po wojnie japońskiej, kiedy w 1906 roku przegrali z Japonią, nastąpiła rewolucja i kolejna fala reform. A potem wojna w Afganistanie, przegrana przez Sowietów, po której nastąpiła pierestrojka i całkowity upadek Związku Radzieckiego. Klęska nie była jedynym jego czynnikiem, ale jak widać, państwa autorytarne lub totalitarne mają trudności z radzeniem sobie z przegraną wojną. A jeśli porównamy potencjał Rosji z potencjałem gospodarczym, finansowym i militarnym całego wolnego świata, nie tylko krajów NATO czy UE, ale całej Europy, Stanów Zjednoczonych, Japonii i Australii: jesteśmy 100 razy mocniejsi.

Różnica polega na tym, że rząd rosyjski może nałożyć na ludzi wszelkiego rodzaju ofiary, podczas gdy w krajach demokratycznych obywatele nie są skłonni znosić tak wielu niedostatków.

To prawda, ale nikt nie oczekuje, że kraje europejskie wyślą swoje wojska. Kiedy mówię o kwestiach finansowych, mam na myśli to, że stać nas na produkcję większej liczby czołgów, samolotów, broni palnej, amunicji i przesyłanie ich na Ukrainę. Gdybyśmy robili to od początku wojny, jak prosiła Polska, być może znaleźlibyśmy się w innej sytuacji, ale przy zastosowaniu obecnej metody Ukraina była w stanie jedynie utrzymać front. Oczywiście Ukraina się wykrwawia, więc Rosja nie spieszy się, bo liczy na to, że prędzej czy później znudzony Zachód złagodzi wojnę lub uzna ją za drugorzędną. Ale nie możemy wysłać do Moskwy sygnału, że może wygrać z Zachodem. Rosja postrzega tę wojnę tak, że Ukraina przetrwała tylko dzięki wsparciu nas wszystkich. Jeśli po pewnym czasie wycofamy tę pomoc, to po Ukrainie zaatakowane zostaną także inne kraje: jeśli wygrywasz, to grasz dalej.

Faktem jest, że Putin może robić, co chce, a ludzie nie będą protestować z powodu głodu i biedy. W Europie wzrosła cena gazu i pojawiają się kolejne protesty zwolenników zaprzestania inwestycji w zbrojenia.

To jest nasza słabość, ponieważ my również jesteśmy narażeni na dezinformację. Podrożał gaz i mówi się z całą pewnością, że gdyby wojna na Ukrainie się skończyła, ceny energii spadłyby, ale dlaczego miałyby spaść? Być może powinniśmy przyjąć perspektywę bardziej długoterminową i pomyśleć, że nasz pokój i bezpieczeństwo mają swoją cenę. Nie możemy być tak krótkowzroczni, nie możemy po prostu myśleć, że dziś, jutro lub pojutrze musi zapanować pokój i że ceny energii muszą spaść. O co Rosja prosiła NATO i Stany Zjednoczone w przededniu ataku na Ukrainę? O wycofanie wojsk amerykańskich z Europy i wycofanie wojsk NATO z Europy Środkowej. Jaki więc był tego cel, jeśli nie dalsza destabilizacja krajów NATO? Moim zdaniem im dłużej wysyłamy mocne sygnały, tym lepiej dla nas: jest to po prostu kwestia determinacji i woli, a nie tylko kwestia pieniędzy. Prawdą jest, że podczas tej wojny nasz poziom życia może się pogorszyć o 0,5%, ale generalny wpływ militarny Zachodu mógłby być tak silny, że zmusiłby Rosję do wycofania się. Musimy jednak pokonać nasze własne przeszkody mentalne.

W tej sytuacji możemy wyprodukować więcej amunicji i więcej broni, ale na polu walki pozostanie tylko naród ukraiński. Czy będą w stanie sami wygrać wojnę, nawet przy użyciu całej zachodniej broni?

Jasnym jest, że potencjał demograficzny Ukrainy jest znacznie niższy niż Rosji, ale prawdą jest również, że ci, którzy atakują, potrzebują znacznie większej armii niż ci, którzy się bronią. Co więcej, przewaga technologiczna Zachodu w zakresie jakości sprzętu wydaje mi się oczywista, ale brakuje nam determinacji i zdolności produkcyjnych. Rosja półtora roku temu przekształciła swój przemysł w gospodarkę wojenną i produkuje mnóstwo sprzętu, może nie najbardziej zaawansowanego, ale jednak dużo, podczas gdy my, Europa, tego nie zrobiliśmy. Naprawdę nie możemy sobie pozwolić na narażanie bezpieczeństwa UE i NATO, czekając na przybycie tego barbarzyńcy. Odwołując się do historii starożytnego Rzymu, prawdopodobnie lepiej było zatrzymać barbarzyńców po drugiej stronie Dunaju, niż walczyć z nimi w Rzymie.

Zatem perspektywy na pokój na Ukrainie są nikłe, a jeśli już miałby on być, to posłuży Rosji jedynie do kupienia czasu, a następnie zaatakowania jakiegoś innego kraju europejskiego?

Nie jestem takim katastrofistą, żeby sądzić, że na pewno będzie wojna między Rosją a NATO, ale wyznaję łacińską zasadę se vis pacem para bellum: jeśli nie chcesz wojny, przygotuj się na nią. Im jesteśmy silniejsi, tym większe będą koszty potencjalnej agresji dla Rosji, choć to z pewnością będzie oznaczało dla nas również koszty gospodarcze. Ale naprawdę jest to ostatni dzwonek, musimy zacząć przeznaczać większy budżet na naszą broń i rozmieszczać ciężki sprzęt tam, gdzie będzie działał odstraszająco. Musimy umieścić silne środki na wschodniej granicy i wysłać nimi sygnał „nawet nie próbuj, bo jesteśmy gotowi”; to pomoże pokojowi.

Czy Unia Europejska po ostatnich wyborach zmieni kierunek w niektórych ważnych kwestiach, takich jak Zielony Ład?

Jeśli chodzi o sprawy wewnętrzne Europy, mam wrażenie, że często jesteśmy poddawani procesom, które nas wewnętrznie osłabiają. Wynika to oczywiście z chęci poszanowania naszych wartości, ale także z ideologii. Jako konserwatysta mówię, że ideologia lewicy jest bardzo silna. Ale jest też trzeci czynnik: istnieją inne państwa totalitarne, które nie mogą się doczekać przyspieszenia procesów wewnętrznego rozkładu Europy. Jak podczas zimnej wojny, kto sponsorował Brygady Rose we Włoszech? Oczywiście Związek Radziecki. Dziś tę destrukcyjną działalność Rosji widzę na różne sposoby: poprzez dezinformację, próby osłabienia nas wewnętrznie i powodowania konfliktów, wywoływanie niezgody między lewicą a prawicą, a i również za pomocą migracji, bardzo istotnej dla Włoch. Dlaczego Rosjanie nagle znaleźli się w Mali, w Czadzie? Grupa Wagnera rzekomo wydobywa tam złoto, ale jednocześnie utrzymuje kontrolę nad szlakami migracyjnymi i wykorzystuje je do własnych celów. Europa musi zdać sobie sprawę, że prowadzona jest przeciwko niej agresja, często poniżej progu wojny, a my sami sfinansowaliśmy tę agresję, na przykład płacąc Rosji za Nord Stream. Musimy patrzeć na to, co dzieje się na świecie, z wizją uwzględniającą interesy europejskie – w przeciwnym razie skończymy jak starożytny Rzym: nie upadniemy przez barbarzyńców, ale z powodu naszych podziałów. Jeśli chodzi o wybory, to trzeba zauważyć, że prawica się wzmocniła i wyborcy pokazali, że nie do końca są zadowoleni z tego, jak funkcjonuje dzisiaj Europa. Co prawda liberałowie, socjaliści i chadecy nadal są u władzy, ale słabsi niż kilka lat temu. Jeśli te procesy się nie zmienią, jestem przekonany, że za 5 czy 10 lat Europa przesunie się jeszcze bardziej na prawo, ale nie mam wątpliwości, że Europa pod rządami tej trójki: liberałów, socjalistów i chadeków nie zmieni kierunku swojej polityki.

W tym świecie, który od 1989 roku po dziś dzień bardzo szybko się zmienia, Polska przyjęła niezwykle istotną rolę geopolityczną, ale czy będzie ona miała również znaczenie na poziomie europejskim?

To, że Polska przez ostatnie 30 lat po odzyskaniu suwerenności nie zawsze odgrywała ważną rolę, wynika nie tylko z jej słabości gospodarczej (obecnie przezwyciężonej), ale także z pewnych mentalnych map Zachodu. Zachód przez 200 lat nie dostrzegał Polski, bo jej nie było lub znajdowała się za żelazną kurtyną, więc nie była ważnym podmiotem, a nawet w XVIII wieku Europa Środkowo-Wschodnia nie była traktowana jako podmiot istotny. Liczył się wówczas Paryż, Toskania, Mediolan, Wenecja, Bawaria, ale nie Europa Środkowa i Wschodnia, dopóki nie pojawiła się Rosja i nie zaczęła stanowić wielkiego zagrożenia. Niestety, nawet dziś wiele osób tak patrzy na Europę Środkowo-Wschodnią, mimo że Polska jest suwerenna i silna, znacznie silniejsza niż większość krajów Europy Zachodniej. Doświadczyliśmy tego bardzo dobrze przez osiem lat naszych rządów (PiS), w którym stosowano podwójne standardy: czego na przykład mogła dokonać Francja czy Hiszpania, tego Polska nie mogła zrobić, nawet jeśli w UE byliśmy równi. Rodzi to oczywiście frustrację i złość, a także oczywiście antyeuropejskie nastroje wynikające z nierówności. Ale popycha to proces rozwoju Polski, który wykuwa jej podmiotowość poprzez dalsze wzmacnianie gospodarki, pozycji międzynarodowej, siły militarnej – dzięki nim będziemy państwem granicznym dla NATO i UE, które zmieni sposób, w jaki jest traktowane przez Holendrów, Francuzów, Niemców, Włochów i Hiszpanów. Polska jest dużym i ważnym partnerem; jest podmiotem, a nie tylko przedmiotem.

Jeśli Trump wygra, czy oznaczać to będzie mniejsze wsparcie dla Ukrainy, czy może pokój poprzez akceptację rozpadu kraju?

Czasami biznesmenom wydaje się, że pewne rzeczy w polityce są bardzo proste, często ich wypowiedzi są jedynie retoryką kampanii wyborczej. Jeśli Trump zostanie wybrany, prawdopodobnie będzie próbował rozwiązać pewne kwestie dyplomatyczne na swój sposób, ale wkrótce odkryje, że z Władimirem Putinem trudno jest uprawiać dyplomację, bo Putin uważa każde ustępstwo za słabość. Taka jest mentalność cywilizacji turańskiej: jeśli przychodzisz i coś oferujesz, to znaczy, że masz problem, że jesteś słaby, więc na takich ludzi działa tylko metoda siłowa. Powtarzam, Rosja też gra na polu dezinformacji, mówili: „jesteśmy pokojowi, chcemy tylko ten kawałek i wszystko będzie dobrze”. Myślano, że chcą tylko Krymu, potem także Donbasu, mówili różne rzeczy, a potem zaprzeczali. Pamiętam, że na kilka godzin przed wojną Putin poinformował, że Rosja absolutnie nie chce aneksji innego kraju. Zobaczymy, jak potoczą się wybory w USA, jednak do czasu objęcia urzędu przez Donalda Trumpa nie jesteśmy w stanie przewidzieć jego posunięć. My, jako Polska, nasz Prezydent Andrzej Duda, a także my, konserwatyści, mamy doskonałe relacje z Donaldem Trumpem i będziemy starali się wyjaśnić jemu i jego otoczeniu, jakie są prawdziwe cele Rosjan. Bez Stanów Zjednoczonych bardzo trudno byłoby uporać się z tą sytuacją, ale można zaproponować także inne rozwiązania, na przykład nałożenie większych wydatków na bezpieczeństwo ze strony krajów europejskich, które dziś czują się bezpiecznie, ponieważ mają amerykańskie wojska, opłacane przez amerykańskich podatników. A my, jako Europa, ile procent PKB wydajemy na politykę obronną? Niewystarczająco.

Polska jest tym państwem, które wydaje najwięcej w sektorze obronnym.

Każdy kraj NATO powinien inwestować co najmniej 2% PKB, Polska wydaje 4%, ale znaczna część Europy mniej niż 2%. Być może więc, jeśli kraje europejskie zwiększą wydatki na wojsko, Trump zmieni swoje nastawienie.

Jaką rolę odgrywają Chiny w tym globalnym scenariuszu?

Jasnym jest, że Chiny także chcą zmienić światowy porządek polityczny. Mimo że czerpią korzyści z globalizacji i Pax Americana, a w sensie ekonomicznym ich produkcja przemysłowa wzrosła po przystąpieniu do WTO. Chiny mają perspektywę długoterminową, Putin krótszą i stosuje inne metody. Na razie budują swoją siłę polityczną nie metodami wojskowymi, ale metodami gospodarczymi i przemysłowymi. Nie mam jednak wątpliwości, że wielu przedstawicieli chińskiej elity postrzega niepokoje, które dzieją się na świecie, jako element pozytywny. Chiny patrzą na nas z zewnątrz i doceniają fakt, że pozostali bohaterowie kontroli politycznej na świecie walczą i osłabiają się nawzajem. Stany Zjednoczone angażują się militarnie na Ukrainie, na Bliskim Wschodzie i w innych częściach Azji. Z tej perspektywy, gdyby w Europie przywrócono część produkcji przemysłowej i wojskowej, moglibyśmy na tym zyskać także na poziomie gospodarczym. Tylko, że teraz kierujemy się ideologią klimatyczną: zamykać fabryki metalurgiczne, przenosić ciężką produkcję poza Europę, zostawiać jedynie usługi. A kiedy nadejdzie konfrontacja, okaże się, że poza tym, że jesteśmy wyżsi moralnie, nie mamy czym się bronić, ponieważ całą naszą produkcję przenieśliśmy do Azji.

Czy zatem lepiej kupować broń i amunicję w Europie, niż w Korei Południowej?

Oczywiście, tyle że musi być dostępność. Chętnie kupilibyśmy sprzęt tu i teraz, gdyby był dostępny. Korea zaoferowała bardzo szybką dostawę, której nikt inny nie był w stanie zaoferować, a także ten koreański sprzęt jest bardzo kompatybilny z amerykańskim, który posiadamy. Osobiście wolałbym, abyśmy produkowali amunicję i broń w Polsce, Włoszech czy gdzieś w Europie, ale sami sobie to utrudniliśmy, porzucając przemysł ciężki. Rozumiem, że jest to niekorzystne dla klimatu, ale czy to, że pewna huta znajduje się w Indiach, a nie w Rumunii, jest aż tak istotne dla globalnej atmosfery i czystości powietrza?

Wracając do USA, czy w przypadku zwycięstwa Trumpa pojawią się nowe problemy z Chinami?

Moim zdaniem zarówno Demokraci, jak i Republikanie postrzegają Chiny jako swojego dalekosiężnego przeciwnika, tak jak Chiny postrzegają Stany Zjednoczone. Wizja, która zaczęła się od Obamy, a była kontynuowana przez Trumpa i Bidena, który wprowadził cła na chińskie produkty, potwierdza, że jest to całościowa polityka amerykańska, nawet jeśli retoryka przywódców może wydawać się odmienna.

Dodatkowo w tle, jak gdyby wojen na Ukrainie i w Palestynie było mało, pojawia się kwestia Tajwanu, budowy baz wojskowych przez USA na Filipinach, czy sojuszu Rosji z Koreą Północną.

Jak widzimy, wyzwań w zakresie bezpieczeństwa jest wiele i w tym scenariuszu Putin pokazał, że wojna w XXI wieku nie będzie tylko wojną w cyberprzestrzeni lub przestrzeni kosmicznej, jak niektórzy sobie wyobrażali. Dziś na polu bitwy ścierają się czołgi i rakiety, podczas gdy my, Europejczycy, jesteśmy wciąż, cytując Kanta, pogrążeni w metafizycznym śnie: śpimy i cieszymy się łatwym życiem, podczas gdy barbarzyńcy ostrzą swoje noże.

 

To był z politycznego punktu widzenia najbardziej intensywny początek lata od wielu dekad.

Mieliśmy thriller w postaci niespodziewanych, dramatycznych i potencjalnie bardzo niebezpiecznych wyborów we Francji, wcześniej wybory w Wielkiej Brytanii, które otwierają dla tego kraju i jego sojuszników nowe, obiecujące perspektywy, oraz wybory prezydenckie w Iranie, z którymi Zachód wiąże duże nadzieje. Należy doliczyć do tego istotną zmianę układu sił w Parlamencie Europejskim oraz waszyngtoński szczyt NATO pod przewodnictwem znajdującego się pod obstrzałem prezydenta USA. Tak, ten miesiąc od wyborów europejskich do szczytu NATO, był niezwykle intensywny.

 

 

 

FRANCJA

Wybierając między dżumą a cholerą, Francuzi wybrali cholerę. Mimo że Putin mocno obstawiał dżumę, to jednak miał cholerę w zanadrzu.

W Nowym Froncie Ludowym, prawdopodobnym zwycięzcy tych wyborów, najwięcej głosów zdobyła ultrapopulistyczna i ultrakomunistyczna partia La France Insumise Jean-Luca Melenchona, którego Putin kocha tak bardzo, jak Marine Le Pen. Melenchon ostatni swój wiec przedwyborczy zwołał w podparyskim banlieu Champigny-sur-Marne, a dokładniej na placu Lenina, gdzie ma swoją siedzibę muzeum Ruchu Oporu.

Melenchon był też pierwszym, który zareagował na sensacyjne wyniki wyborów. Wyraził co prawda ulgę, że nie zwyciężyła partia faszystowska, ale większość swojego przemówienia poświęcił atakowaniu Emmanuela Macrona i jego koalicji Ensemble. Zapowiedział, że jego ugrupowanie nie zamierza wchodzić w żadne układy z obozem prezydenckim, winnym straszliwych nieszczęść, które rzekomo sprowadził on na Francję.

Tymczasem wszystkie siły polityczne centrum i umiarkowanej prawicy, zarzekają się jednym głosem, że z Jean-Lucem Melenchonem w żadną koalicję nigdy nie wejdą.

Problem w tym, że Melenchona nie można definitywnie odizolować: w grę wchodzą przyszłe wybory prezydenckie. Prawdopodobnie Marine Le Pen będzie znów kandydować i będzie miała większe szanse na zwycięstwo niż kiedykolwiek. Po stronie demokratycznej nie widać żadnej indywidualności na miarę Macrona, który byłby w stanie przeciwstawić się jej w drugiej turze, czy choćby w bezpośredniej debacie przedwyborczej. Dlatego, by Marine Le Pen pokonać, potrzebne będą wszystkie głosy antyfaszystowskie, w tym głos Melenchona i jego partii.

 

Od 9 czerwca, to jest od dnia wyborów do Parlamentu Europejskiego, wszystkie media po jednej i po drugiej stronie Atlantyku zgodnie krytykowały Emanuela Macrona. „Co ten człowiek zrobił? Oddaje Francję w ręce faszystów”! – krzyczały nagłówki.

I w zasadzie nie pojawił się nikt, kto by pokajał się za te wszystkie te głupstwa, które na temat Macrona napisał.

Bo wychodzi na to, że największym zwycięzcą francuskich wyborów był waśnie Emmanuel Macron. Nie tylko nie dopuścił do władzy skrajnie prawicowego Rassemblement National, ale wyprowadził swój własny, z pozoru skazany na niebyt obóz polityczny na drugie miejsce w kraju.

Postawił na to, że w II turze wycofa się większość kandydatów trzeciego i czwartego miejsca, by ich głosy przeszły na kandydata demokratycznego z większymi szansami na zwycięstwo nad kandydatami RN – i wygrał. Słusznie liczył, że ten mechanizm, który już kilkakrotnie ratował Francję przed rodziną Le Pen i jej zwolennikami znowu zadziała.

Ale o ostatecznym zwycięstwie zadecydują dopiero międzypartyjne negocjacje w sprawie powołania nowego rządu: czy uda się stworzyć taki gabinet, w który nie będzie ani lepenistów ani zwolenników Melenchona?

 

Jeśli największym wygranym był Emmanuel Macron, to największym przegranym był Władimir Putin. Jego ostatecznym celem jest zniszczenie wspólnej Europy: tylko tak można poszczególne jej kraje sprowadzić do roli wasala. Zwycięstwo wspieranej przezeń do ostatniej chwili skrajnej prawicy francuskiej znacznie mogłoby ten cel przybliżyć, faszyzująca Francja mogłaby spowodować w Europie efekt domina, poczynając od Niemiec, w których neofaszyści także pną się do władzy.

„Wybory parlamentarne we Francji nie bardzo przypominały demokrację” – tak zjadliwie skomentował wyniki wyborów rosyjski minister Spraw Zagranicznych Siergiej Ławrow.

Moskwa, choć dysponuje świetnymi analitykami spraw międzynarodowych, nie wzięła pod uwagę zwłaszcza możliwości wycofania się 244 kandydatów w II turze. „Najwyraźniej druga tura miała właśnie na celu manipulowanie wolą wyborców wyrażoną w pierwszej turze – powiedział Ławrow. – A gdyby wynik pierwszej tury posłużył jako podstawa do utworzenia parlamentu, we Francji zaszłyby bardzo poważne zmiany” – dodał rozczarowany. Jego resort tym razem się nie popisał.

 

Utrzymanie faszystów poza strefą władzy było efektem nadzwyczajnej mobilizacji Francuzów. We Francji wydarzyło się coś podobnego, co 15 października 2023 w Polsce. Masowa mobilizacja na rzecz demokracji, na rzecz praw człowieka, na rzecz tolerancji, na rzecz wspólnej Europy, na rzecz sojuszu transatlantyckiego, na rzecz zwycięstwa wartości Zachodu nad „wartościami”, z którymi rozpychają się Chiny i Rosja.

I gdyby nie ta mobilizacja Francuzów, to ich szanse na narzucenie niemal całemu światu swojej wizji nieliberalnej autokracji, byłyby znacznie większe.

 

Nie wiadomo jeszcze, jak potoczą się losy Francji, jaki rząd będzie sprawował władzę, jakie układy polityczne zdominują kraj Kartezjusza i Monteskiusza, ale chwilowo wszyscy powinniśmy się cieszyć: Europa została uratowana.

Jedynym wielkim krajem, w którym rządzą faszyści, pozostają Włochy. Italia Georgii Meloni nie będzie jednak w stanie spowodować efektu domina; widzieliśmy to dokładnie podczas rozgrywek o nowy kształt skrajnie prawicowych klubów w Parlamencie Europejskim.

Węgry Orbana i Słowacja Fico nie liczą się w poważnych rozgrywkach europejskich. Holandia i kraje skandynawskie, gdzie prawica rośnie w siłę, też nie będą w stanie zachwiać fundamentami Unii Europejskiej.

Niemcy, które są zagrożone neofaszyzmem, podobnie jak Francja, będą miały jeden argument więcej, by w przyszłych wyborach zagłosować jednak za demokracją.

A zatem Europa, jaką znamy i jaką kochamy; Europa, która jest naszą nadzieją na pokój i dobrobyt, pozostanie taką, jakiej pragniemy.

 

By taką pozostała, swoją konstruktywną rolę muszą odegrać także Polacy.

Partia, która niszczyła Polskę przez 8 lat, izolowała ją na arenie międzynarodowej i obiektywnie działała na rzecz strategicznych celów Kremla, nadal pozostaje potężną siłą polityczną. Sam wymiar sprawiedliwości nie sprawi, by powróciła ona do politycznego skansenu, czyli miejsca, które jej przynależy. Polacy muszą przyjąć szczepionkę: szczepionkę demokracji, aby weszła ona na trwałe do ich krwiobiegu.

 

Przed Europą stoją jeszcze ogromne wyzwania. Pierwszym z nich jest wojna w Ukrainie. W żywotnym interesie całego świata jest zwycięstwo Ukrainy i klęska Rosji; tej Rosji Putina, która jest nie do naprawy, ta Rosja musi zostać zniszczona i odbudowana na zupełnie nowych fundamentach. Fundamentach, do których bez wątpienia aspiruje część rosyjskiego społeczeństwa.

Drugim gigantycznym, epokowym wyzwaniem stojącym przed Europą, jest klimat i jego ochrona. Zmiany klimatyczne obserwujemy niemal codziennie również w klimacie zwanym niegdyś „umiarkowanym”. Ale każdy, kto ogląda wiadomości telewizyjne, czy zagląda do internetu, widzi, jak przerażające zmiany następują w krajach znajdujących się bliżej równika. Temperatury dochodzące do 50 stopni Celsjusza były kiedyś ekstremalnie rzadkie; dziś należą do codzienności. Niektórzy specjaliści twierdzą, że przed rokiem 2050 co najmniej półtora miliarda istot ludzkich będzie zmuszonych opuścić swoje miejsca zamieszkania i przenieść się bliżej biegunów. Po prostu po to, by przeżyć.

I to jest trzecie gigantyczne wyzwanie, stojące przed Europą i całym Zachodem: imigracja. Od wielu, wielu dekad słyszymy, że problem imigracji należy rozwiązywać u źródeł, to jest w krajach, z których ta imigracja wychodzi. Jak do tej pory to wszystko były słowa, puste słowa. Czas by ta dramatyczna prawda dotarła do każdego obywatela Unii Europejskiej i by dali oni mandat swoim politykom do tego, by przestali gadać i zaczęli działać, bo jeśli nie, to za kilka – kilkanaście lat, te problemy staną się kwestią życia lub śmierci wszystkich nas.

 

 

ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO

4 lipca 2024 r. w Zjednoczonym Królestwie obywatele wybierali 650 posłów do Izby Gmin. Miażdżącą większością głosów opozycyjna Partia Pracy, kierowana przez Keira Starmera, pokonała rządzącą od 14 lat Partię Konserwatywną, kierowaną przez Rishiego Sunaka.

Ma łącznie 411 miejsc, czyli 174 więcej niż Torysi i 211 więcej niż w poprzednich wyborach powszechnych w 2019 r., ale – co mało kto zauważył – otrzymała mniej głosów niż 5 lat temu.

Partia Konserwatywna ma obecnie 121 miejsc w Izbie Gmin, co oznacza, że straciła ich 251. Dostała zaledwie 23,7 procent głosów, co jest najgorszym wynikiem w jej historii. Nie uzyskało mandatu dwunastu ministrów odchodzącego gabinetu oraz była premierka Liz Truss. Torysi stracili też wszystkie miejsca w Walii.

Mniejsze partie wypadły dobrze w wyborach, częściowo dzięki taktycznemu głosowaniu przeciwko Konserwatystom. Najlepszy wynik w swojej historii uzyskali Liberalni Demokraci Eda Daveya, zdobywając 72 miejsca. Martwić może wynik skrajnie prawicowej, powołanej ad hoc przez Nigela Farage’a partii „Reform UK”: osiągnęła trzecią co do wielkości liczbę głosów, ale dzięki specyficznej brytyjskiej ordynacji jednomandatowej, wprowadziła tylko pięciu posłów do Izby Gmin, ale i tak z pewnością będą oni regularnie wprowadzać chaos w jej prace.

 

Po raz pierwszy w historii Wielkiej Brytanii kobieta, pani Rachel Reeves została kanclerką szachownicy, czyli ministrą finansów i skarbu. Nazywają ją „Żelazną Damą” Partii Pracy, ponieważ ma pomysły jak Margaret Thatcher, takie jak: „żadnych obniżek podatków bez uzasadnienia, nie jesteśmy Torysami”, czy „Brytyjczycy nie będą ze mną żyć z dotacji”. Uchodzi za bezwzględny umysł strategiczny; wszak była mistrzynią Wielkiej Brytanii do lat 14 w szachach.

Urodzona w Londynie 45-latka dziedziczy gospodarkę i finanse nękane w ostatnich latach przez Covid, wojny i katastrofalną politykę konserwatystów, takich jak Liz Truss.

Rachel Reeves, pochodząca z lewicowej rodziny nauczycieli, dołączyła do Partii Pracy w wieku 16 lat. Do tej samej partii należy także jej o rok od niej młodsza siostra Ellie.

Mężatka, dwójka dzieci, zdeklarowana kujonka – „Uczyłam się nawet w szkole na przerwach obiadowych” – ukończyła nauki polityczne, a następnie ekonomię w Oksfordzie i London School of Economics.

Jedną z największych zasług Reeves jest przekonanie biznesu, że Partia Pracy, po pozbyciu się starego przywódcy Jeremy’ego Corbyna, jest partią przyjazną interesom. Kilka miesięcy temu wycofała się nawet z projektu ograniczenia premii bankierów, „ponieważ gospodarka potrzebuje stabilności”.

Druga, ważna kobieta w gabinecie Starmera to Angela Rayner. „Czerwona Królowa” – jak nazwał ją Torys, lord Ashcroft – jest wicepremierką Zjednoczonego Królestwa, a także ministrą ds. wyrównywania szans. Ma 44 lata, urodziła się i wychowała na obrzeżach Manchesteru, w bardzo biednej rodzinie. Agresywny ojciec, matka z chorobą dwubiegunową, ciągle mówiącą o samobójstwie. „Hasłem przewodnim było przetrwać” – opowiadała.

Uwielbia bluzy, śmieciowe jedzenie, piwo i koktajle, ma słabość do ekscentrycznych butów, bo: „Mój ojciec wyrzucił mnie z domu w wieku 15 lat, kiedy zaszłam w ciążę podczas pierwszego stosunku i nie chciałam aborcji: to dziecko było jedyną zemstą mojego życia. Odtąd, gdy tylko zarobiłam trochę pieniędzy, wszystko wydawałam na buty”.

Opuściła szkołę w wieku lat 16, rozpoczęła karierę związkową, a następnie dołączyła do Partii Pracy. Była robotnica Angela ma teraz trójkę dzieci, a w 2017 roku, w wieku 37 lat, została także babcią.

Dwa lata temu Starmer chciał ją oddalić, ponieważ była niemożliwa do zdyscyplinowania. Ostatecznie Rayner została, na szczęście dla Sir Keira. Ponieważ jest bohaterką klasy robotniczej w Midlands i, generalnie, białej Północy Anglii, wszędzie tam, gdzie mówi się innym językiem niż w Londynie. Bez Rayner Partia Pracy mogłaby upaść, tak wielu przyciąga jej zwolenników.

Wreszcie jest Sue Gray, 67 lat, nowa szefowa sztabu, właścicielka pubu w Irlandii Północnej. Będzie prawdziwą szarą eminencją (zgodnie z nazwiskiem) i „egzekutorką” Starmera. Weteranka Whitehall ma już gotowych 20 ustaw rządowych. Ale przede wszystkim Sue Gray była stałą sekretarką w gabinecie rządu Johnsona. To ona kierowała wewnętrznym śledztwem w sprawie skandalu Partygate na Downing Street i złamała karierę „BoJo”. Kilka miesięcy później Gray została pozyskana przez Starmera, co powoduje przypuszczenia, że upadek Johnsona mógł być wynikiem spisku Starmera.

 

Pierwsze posunięcia laburzystowskiego rządu są dość dwuznaczne. Na przykład ledwo co powołany sekretarz obrony Zjednoczonego Królestwa John Healey natychmiast pojechał do Kijowa spotkać się w Odessie ze swoim ukraińskim odpowiednikiem Rustemem Umerowem. Potwierdził wszystkie zobowiązania podjęte przez rząd Rishiego Sunaka wobec Ukrainy, w tym niedawno obietnice zapewnienia Kijowowi pomocy wojskowej o wartości 3 miliardów funtów rocznie.

Sam Keir Starmer tuż po królewskiej nominacji zadzwonił do Wołodymyra Zełenskiego, żeby zapewnić go, że obrona Ukrainy nadal pozostaje niezachwianym priorytetem Zjednoczonego Królestwa.

Szef dyplomacji Wielkiej Brytanii, David Lindon Lammy, natychmiast po nominacji ruszył w podróż, która zaprowadziła go do Paryża, Berlina i …Chobielina, czyli do prywatnego domu Radosława Sikorskiego pod Bydgoszczą, skąd pojechał jeszcze do Szwecji.

Z drugiej strony, Keir Starmer powiedział palestyńskiemu prezydentowi Mahmudowi Abbasowi, że uznanie państwa palestyńskiego jest niezaprzeczalnym prawem jego narodu. Manifest wyborczy zobowiązywał partię pracy do uznania państwa palestyńskiego jako części procesu, który doprowadzi do „rozwiązania dwupaństwowego”.

Partia Pracy poniosła znaczne porażki wyborcze w obszarach o dużej populacji muzułmańskiej z powodu niezadowolenia z jej stanowiska w sprawie wojny Izraela w Strefie Gazy.

Ale to z pewnością osłabi stosunki Zjednoczonego Królestwa z Izraelem i w konsekwencji wcale nie przyczyni się do osłabienia napięcia na Bliskim Wschodzie.

Starmer pospieszył się także z zapewnieniami, że ponowne członkostwo jego kraju w Unii Europejskiej nie wchodzi w grę, choć dodał, że chciałby wzmocnienia współpracy z Bukselom i poszczególnymi państwami członkowskimi UE.

W każdym razie, dramatyczna zmiana większości w Westminsterze, zmiana decydentów na Downing Street i w Whitehall, nie zmienia pryncypiów polityki zagranicznej Wielkiej Brytanii, co bez wątpienia jest przyczynkiem do wzmocnienia globalnej stabilności.

 

 

IRAN

Nowym prezydentem Iranu jest Massoud Pezeszkian, lat 69, pierwszy „reformator” od czasu Mohammada Chatamiego w 2005 roku.

Kilkudniowa broda, niebieska marynarka i jasnoniebieska koszula, skromny i ugodowy charakter, pokonał ultrakonserwatywnego „jastrzębia” Saceda Jalilliego, zdobywając 53% głosów w drugiej turze, w której frekwencja wyniosła nieco poniżej 50%.

Oznacza to, że większość Irańczyków pragnie reform demokratycznych i odrzuca wybory, w których kandydaci wybierani są z góry przez ajatollahów.

Nowy prezydent jest lekarzem, pochodzi z Mahabadu w północno-zachodnim Iranie, ma nazwisko ormiańskie, ojca Azera i matkę Kurdyjkę, był dość popularny wśród obywateli maltretowanych i represjonowanych mniejszości, ale nie zyskał szczególnej estymy na poziomie krajowym. Choć nie miał szczególnie charyzmatycznego charakteru, to z biegiem tygodni zyskiwał na popularności także dzięki wsparciu historycznych reformatorów takich jak właśnie Mohammad Chatami i Ali Mohamed Karroubi.

„Wyciągniemy rękę przyjaźni do wszystkich, nawet do naszych przeciwników” – zapowiedział wkrótce po ogłoszeniu wyników wyborów. Kończył studia podczas wojny i iracko-irańskiej, był żołnierzem i lekarzem na froncie. Pezeszkian jest kardiochirurgiem i kierował Uniwersytetem medycznym w Tabriz. Ma coś wspólnego z Joe Bidenem: 1994 roku w wypadku samochodowym stracił żonę Fatemeh Majidi i córkę. Nigdy nie ożenił się powtórnie i samotnie wychowywał Pozostałe dzieci: dwóch synów i córkę. Był ministrem zdrowia za czasów Chatamiego.

Pezeszkiana nigdy nie poruszały szerzące się w irańskim systemie politycznym korupcja czy nadużycia, co przyczyniło się do przekonania części niezdecydowanych zwolenników reżimu. Nie jest radykałem, podąża śladem republiki islamskiej i jej podstawowych zasad.

Kiedy Mahsa Amini zmarła, zakatowana przez policję religijną, następnego dnia napisał na Twitterze: „W republice islamskiej niedopuszczalne jest aresztowanie dziewczynki za brak hidżabu, a następnie przekazanie ciała jej rodzinie”. Jednak kilka dni później, gdy nasiliły się protesty, zmienił zdanie i inapisal, że „młodzi ludzie, obrażając najwyższego przywódcę, nie wywołają w społeczeństwie nic poza trwałym gniewem i nienawiścią”. Złożył także publiczny hołd Gwardii Rewolucyjnej, nosząc jej mundur w parlamencie.

Nie proponuje reform konstytucyjnych, wspiera pewne inicjatywy reformatorskie, nie wypierając się reżimowego establishmentu i ajatollahów.

Jeśli chodzi o prawa obywatelskie i socjalne, takie jak obowiązek noszenia hidżabu, obiecuje tolerancję. Na pewno nie chce znieść obowiązku noszenia go, ale być może dąży do poluzowania nieco kontroli policji religijnej. Proponuje także większą otwartość w dostępie do internetu.

Jego zespół składa się z liberałów gospodarczych, a dobra połowa z nich jest prozachodnia. Chcieliby ponownego przyjęcia Iranu do systemów finansowego FAFT (The Financial Action Task Force, Grupa Specjalna ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy), czyli przeprowadzenia reform przejrzystości, które zawsze były odrzucane przez ultrakonserwatystów, oraz wznowienia dialogu z Zachodem w celu choćby częściowego usunięcia sankcji.

Niestety, to nie przypadek, że pierwszym, który zadzwonił do Pezeszkiana z gratulacjami był Władimir Putin, zaniepokojony możliwym zwrotem Iranu na Zachód, po sezonie ultrakonserwatywnego Raisiego, który zapełnił dronami rosyjskie arsenały i fabryki broni.

Ale wyrosły z teokracji lekarz będzie raczej lawirował między Wschodem a Zachodem. Prowadzenie takiej polityki nie będzie łatwe. Będzie musiał rozprawić się z parlamentem, zdominowanym przez ekstremistów religijnych, poruszać się w granicach narzuconych przez najwyższego przywódcę Alego Chameneiego i Pasdaranów, rzeczywistych decydentów polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Iranu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

SKRAJNA PRAWICA SIĘ JEDNOCZY

Victor Orban, nacjonalistyczny i prorosyjski premier Węgier ogłosił 30 czerwca zamiar utworzenia w parlamencie UE grupy o nazwie „Patrioci dla Europy” i dzisiaj ten prawicowy ruch polityczny ma już wystarczającą liczbę członków, aby stworzyć osobną grupę w PE. Jej celem jest „zmiana polityki europejskiej”.

Jak wiadomo, aby stworzyć osobny klub polityczny w PE potrzeba co najmniej 23 posłów z 7 różnych krajów. I skompletowanie takiego składu poszło Orbanowi nadspodziewanie szybko, zważywszy, że wypowiedział on wszystkie wcześniejsze sojusze.

Bo to nie tak miało być.

Liderką całej europejskiej prawicy miała zostać Giorgia Meloni. Jeszcze w maju nikt nie poddawał w wątpliwość jej przywództwa. Jej stosunki z Orbanem były idylliczne, przyjmowała go z honorami i dawała do zrozumienia, że może on zostać de nomine szefem jej ugrupowania „Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy”, a liderem de facto będzie ona: Giorgia Meloni.

Orban zawarł strategiczny sojusz z PiS-em zanim ugrupowanie Jarosława Kaczyńskiego doszło jeszcze do władzy. Kaczyński i jego ludzie wielokrotnie marzyli, żeby było „jak najwięcej Budapesztu w Warszawie”.

A Orban tkwił ze swoim Fideszem w chadeckim klubie Europejskiej Partii Ludowej, dopóki ta, wobec nagminnego łamania przezeń zasad demokracji, nie rozpoczęła procesu wydalania jego partii; wtedy zdecydował się sam opuścić EPL i od tego czasu pozostawał „bezdomny”.

Wydawało się oczywiste, że trafi do EKR, które skupiało większość europejskich ugrupowań skrajnie prawicowych. Ale fakt, że liderka tego ugrupowania Giorgia Meloni przyjęła do EKR ultranacjonalistów z Rumunii i zażądała od Orbana przyłączenia się do frontu proukraińskiego sprawił, że Orbana zaczęto postrzegać jako kandydata do przystąpienia do drugiego dużego klubu w PE: „Tożsamość i Demokracja”, w którym dominowało Rassemblement National pani Marine Le Pen i niemieckie, neofaszystowskie AfD.

Nic z tego nie wyszło, również dlatego, że Marine Le Pen wyrzuciła AfD z grupy, po wypowiedziach jej głównego kandydata o tym, że „w SS nie byli sami przestępcy”. To wydawało się faworyzować EKR, zwłaszcza, że na krótko przed wyborami europejskimi Giorgia Meloni i Marine Le Pen wydawały się dogadane w sprawie budowy jednego, silnego ugrupowania skrajnej prawicy.

 

A potem było już tylko gorzej. Na szczycie UE Donald Tusk jednym zdaniem zgasił nadzieje Giorgii Meloni na odegranie jakiejkolwiek roli w formowaniu nowej Komisji Europejskiej i uzyskaniu dla EKR co najmniej paru kluczowych w niej stanowisk, a potem gwóźdź do jej trumny wbił Victor Orban, zakładając w Wiedniu, wespół z austriacką, skrajnie prawicową Partią Wolności (FPOe) i populistyczną ANO byłego premiera Czech Andrzeja Babisza, grupę „Patriots for Europe”.

Wkrótce dołączyły duńska Partia Ludowa i flamandzkie nacjonalistyczne, niepodległościowe ugrupowanie Vlaams Belang, partia Wolności PVV holenderskiego polityka Geerta Wildersa, portugalska, skrajnie prawicowa partia Chega i hiszpański Vox. Na końcu – Włoska Liga, kierowana przez Matteo Salviniego. Węgierska Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa (KDNP), która ma 1 posła do Parlamentu Europejskiego, również ogłosiła zamiar przystąpienia do sojuszu po wyjściu z grupy EPL. Tak więc nacjonalistyczna, eurosceptyczna grupa składa się obecnie z 84 posłów z 12 krajów UE.

Przedstawiciele trzech partii założycielskich podpisali „Patriotyczny Manifest na rzecz Europejskiej Przyszłości”, według którego jedyną słuszną polityką europejską jest ta, której legitymacja jest zakorzeniona w istnieniu narodów europejskich, które zachowują i celebrują europejską tożsamość, tradycje i zwyczaje oraz kontynuują ich grecko-rzymskie i judeochrześcijańskie dziedzictwo. Określa to ideologię sojuszu, która obejmuje większą suwerenność państw członkowskich UE, silniejsze środki przeciwko nielegalnej migracji i rewizję Zielonego Ładu dla Europy. Oprócz kampanii na rzecz konserwatywnych wartości rodzinnych i przeciwko imigracji, grupa ta będzie naciskać na zakończenie europejskiego wsparcia dla obrony Ukrainy przed inwazją Rosji.

Węgry przejęły w lipcu rotacyjne przewodnictwo w UE a wkrótce po założeniu nowej grupy w PE, Orban pojechał do Moskwy po aprobatę dla niej Władimira Putina.

M.in. dlatego przedstawiciele innych ugrupowań natychmiast nazwali „Patriotów” „Grupą Putina”

Przewodniczącym nowej grupy w Parlamencie Europejskim został Jordan Bardella, b. kandydat na premiera Francji z ramienia Zjednoczenia Narodowego.

„Naszym długoterminowym celem jest zmiana polityki Unii Europejskiej” – powiedziała Kinga Gál, doświadczona europosłanka Fideszu, która będzie zastępczynią Bardelli. Drugim vice będzie włoski generał Roberto Vannacci, wydalony z armii za faszyzm i rasizm.

Nie została zaproszona do przystąpienia do ‘Patriotów’ Alternatywa dla Niemiec, która wcześniej została wykluczona z poprzedniego sojuszu z Le Pen, gdy jej główny kandydat powiedział, że SS „nie składała się wyłącznie z przestępców”.

‘Patrioci’ wyprzedzili Europejskich Konserwatystów i Reformatorów Giorgii Meloni i Jarosława Kaczyńskiego, którzy nagle stracili niemal całe znaczenie w Europie.

Szczególnie bolesna dla Giorgii Meloni jest „zdrada” hiszpańskiego Vox, bo przecież swoje najbardziej żarliwe, arcyfaszystowskie przemówienia, wygłaszała właśnie na kongresach tej partii, której członkowie oklaskiwali ją zawsze niezwykle gorąco.

Tak o to PiS zostaje sam na sam z Giorgią Meloni.

 

 

Mamy ambitny plan – chcemy porozmawiać o tym, jak ułożą się stosunki międzynarodowe w najbliższych 10-20 latach i gdzie nas zaprowadzą słyszane dziś nagminnie nawoływania do zbrojenia się. Ostatnio na naszym blogu ukazał się wywiad z prof. Tomaszem Grosse, politologiem i europeistą. Jego zdaniem w najbliższym czasie może dojść do porozumienia z Rosją dzielącego Ukrainę, ale to Rosji nie zadowoli, i za kilka lat wróci po więcej. Czy Pana zdaniem to możliwy scenariusz?

Scenariuszy zakończenia wojny jest wiele, i taki też należy zakładać, ale powinniśmy mu przeciwdziałać. Z doświadczeń historycznych wiemy, że ewentualny pokój, żeby był stabilny musi się z jednej strony opierać na pewnej równowadze sił, ale a drugiej musi także mieć legitymizację, czyli akceptację zarówno społeczeństw i elit w państwach, które toczyły wojnę, jak i dużej części tzw. wspólnoty międzynarodowej. W obecnej chwili trudno sobie taki pokój wyobrazić.

Rosja domaga się uznania strat terytorialnych przez Ukrainę, jej rozbrojenia, ogłoszenia neutralności, uznania rosyjskiego za język oficjalny i swobodnego przepływu osób między Rosją a Ukrainą. W ten sposób mogłaby część Ukrainy oficjalnie wchłonąć, a z reszty utworzyć słabe państewko, które byłoby całkowicie skazane na łaskę i niełaskę Rosji. Byłaby w stanie zastraszać Ukrainę i realizować politykę wynaradawiania Ukrainy, co w dłuższej perspektywie tworzyłoby warunki do jej wchłonięcia. Na razie Rosji nie udało się tych celów zrealizować. Dzięki determinacji Ukrainy oraz pomocy jaką otrzymała od wielu państw NATO, Ukraina odzyskała znaczną część terytoriów. Zagroziła rosyjskiej flocie na Morzu Czarnym i odblokowała morskie szklaki komunikacyjne, które są niezbędne dla eksportu zboża i gospodarczego przetrwania Ukrainy.

Jednocześnie Rosja przestawiła się na produkcję wojenną i otrzymuje wsparcie Chin, Korei Północnej i Iranu. Próbuje wznowić ofensywę i niszczy infrastrukturę energetyczną, aby złamać morale Ukraińców oraz utrudnić funkcjonowanie państwa. M.in. ze względu na problemy z zatwierdzeniem pakietu finansowej pomocy USA dla Ukrainy, opóźnieniem dostaw sprzętu i amunicji dla Ukrainy oraz wolniejszym tempem zwiększania produkcji amunicji na zachodzie niż robi to Rosja, Ukraina jest w bardzo trudniej sytuacji.

W Polsce, ze względu na nasze doświadczenie historyczne oczywiście obawiamy się, że Ukraina zostanie zmuszona do przyjęcia warunków, które z jej i naszej perspektywy byłyby klęską, a dla Rosji zwycięstwem. Ponieważ cele Rosji nie obejmują jedynie podporządkowanie sobie Ukrainy, ale także obejmują podważenie wiarygodności USA i NATO i wymuszenie strefy o obniżonych gwarancjach bezpieczeństwa na obszarze państw wschodniej flanki Sojuszu, poczucie zwycięstwa i obnażenie słabości Zachodu, mogłoby faktycznie Rosję zachęcić do próby osiągnięcia tych szerszych celów strategicznych. Rosja włożyła tyle wysiłku w stworzenie uzasadnienia wojny z Ukrainą i przedstawianie jej jako obrony przed agresywnym Zachodem, że istnieje podłoże ideologiczne, polityczne i społeczne dla wojny z NATO. W pewnych okolicznościach, np. braku determinacji do wzmacniania potencjału obronnego przez państwa NATO i zaangażowania USA w Indo-Pacyfiku Rosja mogłaby uznać, że sprowokowanie konfliktu z Sojuszem, może być racjonalnym sposobem na osiągnięcie jej celów.

Ale z drugiej strony pakiet 61 miliardów dolarów na wzmocnienie amerykańskich zdolności do wspierania Ukrainy został ostatecznie zatwierdzony. Zachód, mimo różnych problemów, zwiększa produkcję amunicji i uzbrojenia. USA i państwa UE w 2022 r. były w stanie wyprodukować ok. 500 tys. sztuk amunicji artyleryjskiej rocznie, w przyszłym roku te moce produkcyjne sięgną ok. 3 mln sztuk. Ukraina otrzymała status państwa kandydackiego do Unii Europejskiej. Nie ma konsensusu w sprawie przyjęcia jej do NATO i status bezpieczeństwa Ukrainy wciąż może być przedmiotem negocjacji, ale 32 państwa zapowiedziały podpisanie a 16 państw już podpisało dwustronne umowy o bezpieczeństwie z Ukrainą. Porozumienia będą zwiększyć szanse, że wsparcie będzie kontynuowane przez kolejne lata. W chwili gdy Rosja wznowiła ofensywę w okolicach Charkowa, USA, Niemcy i Francja ogłosiły, że dopuszczają możliwość atakowania celów wojskowych na rosyjskim terytorium w okolicach Biełgorodu, gdzie znajduje się wsparcie logistyczne dla ofensywy charkowskiej. Rosja ponosi ogromne straty. Według brytyjskich szacunków ma ponad 450 tys. zabitych i rannych. Średnio traci ok. 1000 żołnierzy dziennie. Nawet jeśli jest w stanie uzupełniać straty, obchodzi sankcje i ma większe zasoby niż Ukraina, to koszty prowadzenia wojny są dla niej gigantyczne. Jest w stanie uzupełniać straty na bieżąco, ale nie za bardzo może wzmacniać swój potencjał na potrzeby wojny z NATO. Sojusz nie jest bezczynny, zmienił strategię, dostosowuje swoje struktury do zagrożenia ze strony Rosji a państwa członkowskie, nawet jeśli z oporami i wolniej niż byśmy chcieli, dostosowują do tego zagrożenia swój potencjał wojskowy. Jeżeli nie dojdzie do fundamentalnej zmiany w polityce USA wobec Ukrainy i Rosji, np. w wyniku powrotu do władzy Donalda Trumpa, to z czasem Rosja będzie musiała uznać, że wojna na wyczerpanie się jej nie opłaca i powinna podjąć negocjacje w oparciu o bardziej racjonalne warunki. Wtedy scenariusz, że Rosjanie wychodzą z wojny z poczuciem wygranej, z przekonaniem, że agresja się im ostatecznie opłaciła, co poważnie zwiększałoby zagrożenia dla NATO, oddaliłby się. W przypadku zwycięstwa Trumpa w wyborach prezydenckich w USA, sytuacja mogłaby się oczywiście skomplikować. Putin na to właśnie liczy dlatego teraz, nie jest zainteresowany negocjacjami.

Jednak zmuszenie Ukrainy do przyjęcia rosyjskich warunków, bez jednoczesnego przyznania jej wiarygodnych gwarancji bezpieczeństwa, jest mało prawdopodobne. Istnieje natomiast ryzyko, że dojdzie do tzw. zamrożenia konfliktu wzdłuż obecnych linii frontu. Scenariusz koreański czyli brak formalnego pokoju i jakieś zawieszenie broni, pozwalałoby Rosji na odbudowanie potencjału. Potem mogłaby grać groźbą eskalacji i deeskalacji, nasilania ataków i oferowania ich zaprzestania, aby osiągnąć swoje cele.

Rosyjska agresja to efekt zmian jakie zachodzą w światowym układzie sił?

Rosja chce odzyskać status mocarstwa i do tego potrzebne jest przejęcie kontroli nad Ukrainą oraz uzyskanie strefy buforowej, która pozwalałaby wpływać na politykę państw sąsiadujących z Rosją.  Putin publicznie sygnalizował swoje intencje m.in. w 2007 r. w Monachium. Rosja nie została sprowokowana przez rozszerzenie NATO, tylko raczej zachęcona do podjęcia próby odzyskania statusu mocarstwa, bo wydawało się jej, że Zachód jest słaby. Deklaracja NATO z 2008 r. o przyszłym członkostwie Ukrainy i Gruzji w Sojuszu była próbą zasypania podziałów w Sojuszu w sprawie braku zgody na rozpoczęcie praktycznych działań w stronę przyjęcia Ukrainy. Dla Rosji był to sygnał, że Zachód jest podzielony, nie ma konsensusu w sprawie polityki wobec obszaru byłego ZSRR. Sama Ukraina do członkostwa w NATO nie dążyła, była państwem neutralnym, a większość obywateli nie popierała członkostwa. Putin widział, że USA zmniejszają swoją obecność wojskową w Europie, Zachód się koncentrował na wojnie z terroryzmem, zależało mu na budowaniu partnerstwa z Rosją i współpracy gospodarczej, zwłaszcza energetycznej. Zaraz po deklaracji w sprawie przyszłego członkostwa Ukrainy w NATO Niemcy i Francja zaczęły pogłębiać współpracę z Rosją, która przeszła na poziom wojskowy. Niemiecki Rheinmetal zaczął budowę centrum szkoleniowego dla rosyjskich wojsk lądowych, a Francja zdecydowała się sprzedać Rosji dwa potężne okręty desantowe i technologie ich produkcji. Widać było też relatywne zmniejszenie potęgi Stanów Zjednoczonych. Chiny stały się drugą gospodarką świata i szybko wzmacniały swój potencjał militarny, a USA zapowiadały, że uwagę strategiczną będą koncentrować na Indo-Pacyfiku. Dzisiaj Chiny i Rosja nie ukrywają już swoich intencji. Otwarcie deklarują, że chcą zmienić porządek międzynarodowy i zastąpić świat, który ich zdaniem był zdominowany przez potęgę USA na świat wielobiegunowy. Droga do tego prowadzi przez pokazanie światu, że USA nie są w stanie powstrzymać działań Rosji i Chin, jeśli te zdecydują się na zmianę dotychczasowego status quo, czyli np. zmianę granic przy użyciu siły i złamanie podstawowej zasady prawa międzynarodowego, która uznaje takie działanie za niedopuszczalne.

Wzrost chińskiej potęgi i cele Chin i Rosji tworzą poważne wyzwanie dla USA i szeroko pojętego Zachodu. Głównym wyzwaniem dla USA są Chiny, które faktycznie mają potencjał, aby wymusić zmianę w systemie międzynarodowym, zmuszając inne państwa do uległości. Widzieliśmy jak stosują to w ostatnich latach wobec Australii, Norwegii czy Litwy. Między USA i Chinami są sporne interesy zwłaszcza dotyczące statusu morskich szlaków komunikacyjnych na Morzy Południowochińskim, które Chiny uznają za swoje wody terytorialne. Uzyskanie zdolności do kontrolowania szlaków, przez które przechodzi większość światowego transportu drogą morską, radykalnie zwiększyłoby zdolność Chin do wpływania na stabilność światowego handlu i gospodarki. Najbardziej zapalnym punktem jest  jednak Tajwan, który formalnie jest częścią Chin, ale w praktyce odrębnym, demokratycznym bytem politycznym. USA zdecydowały się w latach 70-tych XX w. na normalizację i współprace z Chinami pod warunkiem, że ewentualna reintegracja Tajwanu zajdzie metodami politycznymi a nie poprzez użycie siły. Mamy więc wojnę w Europie i ryzyko eskalacji do konfliktu NATO – Rosja oraz spore ryzyko wojny w Indo-Pacyfiku. Musimy zakładać, że USA nie byłoby w stanie udźwignąć wojen na pełną skalę jednocześnie. Japonia, Korea Południowa, Australia obawiają się, że jak będzie wojna w Europie, to USA nie będą w stanie ich wspierać. My na odwrót – że jak tam dojdzie do konfliktu zbrojnego, to Amerykanie nie będą mieli potencjału i woli, aby zapewnić niezbędne wsparcie Europie.

Ta świadomość na szczęście mobilizuje wiele państw do wzmacniania własnego potencjału. Do tego zagrożenia dostosowuje się także NATO. Na poziomie uzgodnionej strategii, percepcji zagrożeń i planów, Sojusz uwzględnia zagrożenie militarne ze strony Rosji oraz zagrożenia polityczne związane z tym, że USA traktują Chiny jako głównego rywala. Oczywiście wiele pozostaje do zrobienia jeśli chodzi wzmacnianie potencjału poszczególnych państw, aby zapewnić skuteczne odstraszanie Rosji, ale także wzmacnianie bezpieczeństwa w Indo-Pacyfiku.

Czy wojna o Tajwan to realne zagrożenie? Często mówi się w tym kontekście o roku 2027 – jako pewnej granicy.

Taka data się pojawia ponieważ chiński przywódca Xi Jinping zapowiedział, że Chińska Armia Ludowa ma do tego czasu być gotowa na militarne rozwiązanie kwestii Tajwanu. Ale z różnych wypowiedzi Xi wynika, że Chiny powinny przejąć kontrolę nad Tajwanem przed rokiem 2049 kiedy ChRL będzie obchodzić stulecie swojego istnienia. Posługiwanie się różnymi datami ma mobilizować chińskie państwo i siły zbrojne do wzmacniania potencjału. Ma też wywierać presję militarną na Tajwan i jego sojuszników, aby szli na ustępstwa wobec Chin bez konieczności odwoływania się do wojny. Jednocześnie tworzy wewnętrzną presję polityczną, która zwiększa ryzyko wojny. Wiarygodność przywódcy lub partii mogłaby być zagrożona gdyby wyznaczone cele nie zostały spełnione. Dla Chin próba przejęcia kontroli nad Tajwanem byłoby jednak niezwykle kosztowna i wcale nie ma gwarancji, że zakończyłaby się sukcesem. Nawet przy chińskim potencjale przeprowadzenie desantu na wyspie, aby wprowadzić na nią wojska i doprowadzić do obalenia demokratycznych władz nie byłoby takie łatwe. Rosyjski atak na Ukrainę, gigantyczne rosyjskie straty i problem z osiągnięciem założonych celów powinien podziałać otrzeźwiająco na komunistyczny reżim. Rozwój Chin jest poza tym uzależniony od stabilności światowej gospodarki oraz tego w jaki sposób Chiny są postrzegane przez dużą część świata. Sprowokowanie wojny mogłoby poważnie tym interesom zaszkodzić. Do wojny o Tajwan nie musi więc wcale dojść. Żeby jednak zmniejszyć ryzyko trzeba podejmować aktywne działania odstraszające czyli wpływać na chińskie kalkulacje zysków i potencjalnych strat. USA właśnie starają się to robić.

Czy w przypadku konfliktu o Tajwan NATO będzie zaangażowane?

W interesie USA i państw europejskich jest zwiększanie zdolności do odstraszania Chin poprzez współpracę z głównymi partnerami z Indo-Pacyfiku czyli Australią, Japonią, Koreą Południową i Nową Zelandią. NATO jest sojuszem regionalnym. Traktat jasno określa zakres geograficzny obowiązywania gwarancji bezpieczeństwa, jest to Europa i Ameryka Północna. W przypadku agresji na państwo członkowskie, sojusznicy są zobowiązani do jego obrony. W praktyce oznacza to utrzymanie integralności terytorialnej i niepodległości napadniętego sojusznika. Trzeba jednak pamiętać o tym, że Sojusz powstał w zupełnie innych czasach i sytuacji strategicznej. USA postrzegały ZSRR jako główne zagrożenie. W ich interesie było odstraszanie ZSRR od agresji na Europę, osłabianie sowieckiej zdolności do posługiwania się groźbą takiej agresji, wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa Europy i jej gospodarcza odbudowa. Dzisiaj to Chiny są postrzegane jako główny rywal USA, a w amerykańskiej debacie pojawiają się od dawna zarzuty, że Europa robi za mało dla własnego bezpieczeństwa oraz nie wspiera dostatecznie bezpieczeństwa USA. Dlatego musi się wykształcić nowy podział obowiązków za globalne bezpieczeństwo między USA i Europą, żeby utrzymać silne więzi transatlantyckie. Europa musi wzmocnić swój potencjał konwencjonalny i koncentrować się na odstraszaniu Rosji. USA muszą utrzymywać swoje wojska w Europie i zapewnić wiarygodne odstraszanie nuklearne. NATO musi natomiast wspierać odstarszanie Chin i pokazywać, że może wpływać na bezpieczeństwo w Indo-Pacyfiku, co nie musi oznaczać konieczności wysłania tam wojsk. NATO przyjęło nową strategię, w której wskazuje na Chiny jako na wyzwanie. Pogłębiana jest współpraca z państwami z Indo-Pacyfiku – Japonią, Australią, Koreą Południową i Nową Zelandią. Francja, Wielka Brytania, Kanada czy nawet Niemcy wysyłają okręty do regionu, co ma sygnalizować, że są gotowe bronić swobody żeglugi, od której zależy ich bezpieczeństwo ekonomiczne. Niektóre państwa europejskie biorą też udział w ćwiczeniach np. sił powietrznych w regionie. Te i inne działania mają wpływać na chińskie kalkulacje, że gdyby doszło do wojny o Tajwan, to interesy państw europejskich mogłaby być w takim stopniu zagrożone, że w jakiś sposób, część z nich by opowiedziała się po stronie Tajwanu i próbowała Chinom utrudniać prowadzenie wojny. Bardziej prawdopodobne jest powstanie jednak jakiejś koalicji chętnych, np. do ochrony morskich szlaków komunikacyjnych, niż wykorzystanie w tym celu zasobów NATO.

Część komentatorów mówi, że skoro Chiny są teraz w kryzysie ekonomicznym, to USA mogą chcieć to wykorzystać i doprowadzić do konfrontacji militarnej, by nie dać się wyprzedzić. Są eksperci, którzy podkreślają, że czuwanie Stanów nad bezpieczeństwem świata było zawsze przyprawione siłą i przymusem – by wspomnieć np. Afganistan, a szczególnie Irak.

USA skupiają się na wzmocnieniu zdolności do odstraszania Chin i wdrażaniu strategii, wolnego i otwartego Indo-Pacyfiku. W wymiarze militarnym strategia opiera się na wzmacnianiu potencjału USA, który ma zapewnić przewagę technologiczną, która będzie potrzeba do zniwelowania różnic ilościowych w potencjałach Chin i USA. Fktycznie szybki rozwój chińskiego potencjału jest niepokojący. Chiny wzmacniają swoje zdolności kosmiczne, rozwijają broń hipersoniczną, rozbudowują marynarkę wojenną, ale także bardzo szybko zwiększają potencjał nuklearny. Może to wskazywać, że nie chcą mieć jak dotychczas tylko zdolności do odstraszania nuklearnego poprzez groźbę kontrataku w przypadku uderzenia jądrowego na swoje terytorium. Większa liczba rakiet z głowicami nuklearnymi będzie zwiększać wiarygodność użycia tej broni, także w sytuacji kiedy Chiny same nie zostały zaatakowane bronią jądrową. To z kolei ma wpływać na amerykańską ocenę ryzyka związanego z prowadzeniem wojny z Chinami. Z jednej strony w czasie wojny miałoby to utrudnić USA zmuszenie Chin do ustępstw, z drugiej może zachęcać Chiny do nasilenia agresywnej polityki. Faktycznie szybki rozwój chińskiego potencjału jest niepokojący. Prędzej jednak to w chińskim interesie byłoby sprowokowanie wojny. W Stanach Zjednoczonych mamy dyskusję czy amerykański potencjał i sieć sojuszy są wystarczające, aby wojnie zapobiec. W sytuacji chińskiej agresji na Tajwan, celem USA będzie zapewne odparcie ataku i utrzymanie status quo. Ten cel byłby zrozumiały i osiągalny. Nie wiem co USA miałby osiągnąć przez sprowokowanie wojny z Chinami. W jaki sposób miałby wygrać wojnę, wymusić chińską kapitulację? Na czym miałoby polegać zwycięstwo? W sytuacji wojny z Chinami celem USA nie będzie długotrwałe osłabienie i pokonanie Chin czyli zmuszenie ich do zaakceptowania nowych realiów. Po prostu USA nie mają takiej zdolności, nawet dysponując większym potencjałem nuklearnym. Nie widzę więc logiki w tej teorii, że w interesie USA może być zacząć wojnę, aby zapobiec dalszemu wzrostowi chińskiej potęgi.

Jeśli chodzi o rolę USA w stabilizowaniu systemu międzynarodowego, to podobnie jak wiele państw wolałbym system oparty na amerykańskiej potędze, niż tzw. system wielobiegunowy, w którym autorytarne mocarstwa robią co chcą a ONZ jak wiadomo nie jest temu w stanie zapobiec, bo Chiny i Rosja są stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa z prawem weta. Chociaż USA nie są państwem idealnym, to jednak system demokratyczny umożliwia kontrolę władzy i wymusza korektę polityki, inaczej niż w reżimach autorytarnych.

Po II wojnie światowej amerykańska potęga była niezbędna aby skutecznie odstraszać ZSRR i zapewniać bezpieczeństwo sojusznikom. Dzięki poczuciu bezpieczeństwa, które dostarczały Stany Zjednoczone udało się nie odbudować Europę i stworzyć warunki pod europejską integrację. Dzięki amerykańskim gwarancjom bezpieczeństwa także Japonia i Korea Południowa stały się gospodarczymi potęgami. Po rozpadzie ZSRR był krótki okres kiedy potęga USA wydawała się nie mieć sobie równych. Zapewniała stabilność światu i otworzyła drogę do globalizacji. Korzyścią był wzrost gospodarczy, ale ceną deindustrializacja Zachodu i błyskawiczny rozwój Chin, kosztem wielu innych państw. Nasiliły się nowe zagrożenia, takie jak terroryzm i proliferacja technologii rakietowych i broni masowej zagłady. Po zamachach z 11 września 2001 r. USA musiały się liczyć z tym, że kolejny atak może się odbyć już z wykorzystaniem broni masowego rażenia. Atak na Afganistan, gdzie ukrywał się przywódca al. Kaidy był zgodny z rezolucjami ONZ. Po zabiciu bin Ladena i osłabieniu al. Kaidy USA osiągnęły swój cel i z Afganistanu się wycofały. Atak na Irak był natomiast nadużyciem siły i przez to jest wykorzystywany jako instrument propagandowy do osłabiania pozycji i wpływów USA. USA jednak nie okupują Iraku. Antyamerykańskie nastroje oczywiście istnieją nie tylko w państwach tzw. globalnego południa, ale także w niektórych państwach zachodnich. Dlatego trzeba tłumaczyć, że chociaż USA jak każde państwo nie są idealne, to jednak wartości, na których się opierają tworzą wspólnotę interesów z innymi państwami demokratycznymi. Kiedy USA nadużywają siły, sojusznicy mogą je krytykować. Najwyżej Amerykanie będą przez tydzień wylewać francuskie wino do kanałów. Kiedy krytykujesz Chiny, państwo wypowiada ci wojnę ekonomiczną. We wspólnym interesie państw demokratycznych, a zwłaszcza państw małych i średnich, jest obrona systemu międzynarodowego opartego na prawie i uzgodnionych zasadach. W ich interesie jest także utrzymanie przywództwa USA opartego na amerykańskiej przewadze militarnej oraz potędze gospodarczej i technologicznej. Nawet jeśli amerykański potencjał jest mniejszy niż dawniej, to w czasie wojny mógłby być zmobilizowany do takiego stopnia, w jakim nie jest w stanie tego zrobić żadne inne zachodnie mocarstwo czy Unia Europejska. Agresja Rosji na Ukrainę, chińskie działanie w czasie pandemii Covid sprawiły na szczęście, że na Zachodzie słabnie skłonność do relatywizowania i stawiania na równi USA z Chinami czy Rosją.

Jeżeli do konfliktu o Tajwan by rzeczywiście doszło, to jak zmieni się sytuacja w Polsce i Europie? Jak bardzo wzmogą się działania sabotażowe i dezinformacyjne, które już dziś obserwujemy na szeroką skalę?

Rosja i Chiny mają podobne cele strategiczne jeśli chodzi o osłabienie pozycji USA i wiarygodności sojuszy, zwłaszcza NATO i od lat pogłębiają współpracę wojskową. Na początku lutego 2022 r., a więc tuż przed rosyjską agresją na Ukrainę, ogłosiły partnerstwo bez ograniczeń. Rosja prowadzi wojnę w Ukrainie korzystając ze wsparcia politycznego, informacyjnego i militarnego Chin. W sytuacji wojny w Indo-Pacyfiku będą także się wspierać i koordynować działania. Prowadziłby działania propagandowe i dezinformacyjnych, których celem byłoby przekonanie społeczeństw i decydentów, że to USA odpowiadają za sprowokowanie konfliktu, a w interesie Europy jest pozostanie na uboczu. Chiny sięgnęłyby po szantaż gospodarczy i mogłyby wstrzymać dostawy metali ziem rzadki czy różnych komponentów, niezbędnych do produkcji wielu towarów przemysłowych. W kilkunastu portach w Europie, w Grecji, Hiszpanii, Belgii czy Niemczech, które są w różnym stopniu kontrolowane przez chińskie firmy, pojawiłyby się problemy z załadunkiem i rozładunkiem towarów. Oczywiście Rosja musiałaby się odwdzięczyć Chinom za poparcie jakie otrzymuje w wojnie z Ukrainą, więc rosyjskie i białoruskie służby mogłyby nasilić działania sabotażowe na terenie Europy. Należy także zakładać, że doszłoby pod byle pretekstem do zmobilizowania rosyjskich wojsk przy granicach NATO, a być może rosyjsko-chińskich ćwiczeń. Chiny prowadziły już wspólne manewry z Rosją na Bałtyku. To by miało skoncentrować uwagę Sojuszu na zagrożeniu w Europie i utrudnić poszczególnym państwom wsparcie działań USA w Indo-Pacyfiku.

 

Jest listopad 2024 roku, przyjmijmy, że Donald Trump wygrywa wybory. Co to oznacza dla świata? 

 

Przede wszystkim mogą odnowić się napięcia między USA a Unią Europejską i takimi państwami jak Niemcy. Tak jak my boimy się, że Trump zmusi Ukrainę do przyjęcia niekorzystnych warunków zawieszenia broni, tak nasi partnerzy z Indo-Pacyfiku boją się, że sprzeda Tajwan. W każdym regionie rozpatrywane są dziś najbardziej czarne scenariusze – i z tym się właśnie wiążą się ryzyka związane z prezydenturą Trumpa. Z jednej strony należy zakładać, że on ma pewną tendencję do przesady, ale w momencie, w którym już dochodzi do negocjacji i zaczyna dostrzegać konsekwencje, to wchodzi na trochę bardziej racjonalne tory. Z drugiej – musimy się liczyć z niepewnością, zarówno jeśli chodzi o bezpieczeństwo Europy, jak i Pacyfiku. Tak samo można bronić tezy, że prezydentura Trumpa mogłaby zachęcić Rosję i Chiny do nasilenia agresji, jak i takiej, że nieobliczalność Trumpa będzie je zniechęcać od działań, które mogą doprowadzić do konfrontacji z USA. Ale nieprzewidywalność tworzy więcej problemów, niż przynosi korzyści. Osłabienie amerykańskiego przywództwa w obecnych czasach byłoby oczywiście niekorzystne dla NATO i UE, natomiast wzmacniałoby Chiny i Rosję i ułatwiało im realizowanie ich celów.

Niezależnie od tego, kto jest amerykańskim prezydentem, w polskim interesie będzie utrzymywanie dobrych relacji z USA. Polska musi w maksymalnym stopniu wzmacniać swój własny potencjał, ale zdolność do odstraszania Rosji będzie zawsze większa jeżeli będzie się opierać na groźbie zaangażowania Stanów Zjednoczonych w konflikt. Więc nawet gdyby Trump zdecydował się wycofać USA np. ze struktur wojskowych NATO, to naszym priorytetem powinno być minimalizowanie strat przez pogłębianie bilateralnych relacji z USA i oczywiście wykorzystanie potencjału współpracy w ramach UE.

Politolog, profesor, pracuje na Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Tomasz Grzegorz Grosse jest ważną postacią, jednym z ekspertów, z którymi konsultuje się prezydent Polski Andrzej Duda. Spotkaliśmy się z nim, aby porozmawiać o Europie, a także o odnowionym konflikcie między światem zachodnim a Rosją.

 

 

Profesorze Grosse, zacznijmy od niezwykle aktualnego pytania dziś, w dniach wyborów europejskich: jaka jest przyszłość Europy? Czy powinniśmy kontynuować integrację służb, wyobrażając sobie nawet stworzenie potencjalnej armii europejskiej, czy też pozostać konfederacją państw często konkurujących ze sobą, prowadzących politykę dumpingu?

 

 

„To skomplikowane pytanie. Ogólnie rzecz biorąc, wszystko zmierza w kierunku większej integracji, do tego stopnia, że niektórzy mówią o budowie superpaństwa. Dzieje się tak, ponieważ coraz więcej kompetencji przenosi się z państw członkowskich do Unii Europejskiej, także w sektorze obrony i bezpieczeństwa. Poza tym ten cel ma zostać osiągnięty dzięki zmianom traktatowym, które zostały już przyjęte przez Parlament Europejski i które prawdopodobnie zostaną zrealizowane po wyborach europejskich. To zatem najprawdopodobniejsza droga rozwoju Unii Europejskiej. Jeśli chodzi o ideę Europy skonfederowanych państw, to są małe szanse na jej realizację. Byłaby to bardziej zdecentralizowana Unia Europejska, pozostawiająca kompetencje państwom członkowskim. W odniesieniu do polityki obronnej, idea integracji sił zbrojnych wydaje się mało efektywna. Wiele projektów zostało ogłoszonych, ale nie wdrożonych, lub ich realizacja jest bardzo, bardzo wolna. Po drugie, ta integracja jest zdominowana przez Europę Zachodnią, głównie w celu wspierania przemysłu zbrojeniowego niektórych krajów, zwłaszcza Niemiec i Francji, ale także Włoch i Hiszpanii. Jak dotąd integracja służyła głównie zwiększeniu zdolności tego przemysłu z nadzieją na zwiększenie eksportu broni poza Europę, a także wewnątrz Europy. To jest główny cel tej integracji. Dziś mamy zupełnie inne zagrożenia geopolityczne w sferze bezpieczeństwa, przede wszystkim Rosję i wschodnią flankę NATO. Teraz chodzi o to, czy ten model integracji w sektorze obrony jest w stanie sprostać zagrożeniom ze strony Rosji. Moim zdaniem nie jest. Po pierwsze, przemysł zbrojeniowy powinien być zlokalizowany na wschodniej flance NATO. Nie chodzi o to, aby kraje takie jak Polska czy Rumunia kupowały więcej broni i amunicji od Francji czy Niemiec, ale o wspieranie przede wszystkim przemysłu obronnego funduszami europejskimi w Polsce, Rumunii, na Węgrzech i w innych krajach. Po drugie, polityka obronna Europy nie powinna ingerować ani dublować struktur NATO, ponieważ obecnie NATO najlepiej odpowiada na zagrożenia. Jeśli więc europejska polityka obronna wejdzie w konkurencję z NATO, ryzykuje pogorszenie sytuacji wschodniej flanki w zakresie bezpieczeństwa.”

 

Jeśli Trump wygra kolejne wybory, czy istnieje możliwość, że USA będą mniej zainteresowane inwestowaniem w NATO, zmuszając Europę do przemyślenia swojej obrony?

 

Moim zdaniem to najmniej prawdopodobna z możliwych opcji. Nie sądzę, aby Stany Zjednoczone zostawiły Europę samą sobie, ponieważ są świadome, że Unia Europejska nie jest w stanie powstrzymać Rosję przed atakiem. Innymi słowy, przewiduję, że działania Trumpa będą zmierzać w kierunku wzmocnienia wysiłków europejskich, ale w ramach NATO.

 

Konflikt między Rosją a Ukrainą trwa, ale czy uważa Pan, że można już wyciągnąć wnioski na temat roli poszczególnych aktorów na scenie geopolitycznej?

 

Powiedzmy od razu, że jeśli konflikt zakończy się podziałem Ukrainy, wojna w rzeczywistości się nie skończy, ponieważ Rosja nie zadowoli się tym i prędzej czy później dojdzie do bezpośredniego konfliktu między NATO a Rosją. Nie sądzę, że koniec obecnej fazy konfliktu na Ukrainie będzie trwały na dłuższą metę. Konflikt będzie trwał nawet kilkanaście lat, choć zapewne z przerwami, a Zachód będzie musiał się na to przygotować.

 

Konflikt na terytorium Ukrainy czy Unii Europejskiej?

 

Myślę, że również na terytorium Unii Europejskiej. Z strategicznego punktu widzenia Rosja nie zadowoli się częścią Ukrainy, ponieważ jest już zbyt zaangażowana w konfrontację z Zachodem i NATO. Potencjalny podział Ukrainy nie zakończy konfrontacji, a obawiam się, że dojdzie do konfrontacji militarnej między NATO a Rosją. Podkreślam, że moim zdaniem wszelkie porozumienia, które doprowadzą do zawieszenia konfliktu na Ukrainie, będą tylko tymczasowe, które opóźnią prawdziwą konfrontację NATO-Rosja. Zachód musi się przygotować na to starcie.

 

Czy scenariusz mógłby być inny, gdyby Putin nie był już u władzy?

 

Nie, elita rządząca w Rosji myśli podobnie jak Putin.

 

Jeśli tak, to czy historycy pewnego dnia stwierdzą, że Trzecia Wojna Światowa rozpoczęła się od rosyjskiego ataku na Ukrainę?

 

W rzeczywistości rozpoczęła się w 2014 roku, ponieważ to wtedy Putin po raz pierwszy zaatakował Ukrainę. Jak widać, późniejsze zamrożenie konfliktu nie zapobiegło masowemu atakowi w 2022 roku. Dlatego uważam, że jeśli dojdzie do nowego zawieszenia konfliktu na Ukrainie, będzie to tylko tymczasowe rozwiązanie, które poprzedza wznowienie konfliktu. Będziemy mieć przed sobą tylko kilka lat pokoju. Niektórzy geopolitycy mówią o okresie co najmniej 20 lat, inni twierdzą, że konfrontacja NATO-Rosja nie będzie tylko w Europie, ale także w Azji. Jesteśmy więc dopiero na początku szeroko zakrojonej konfrontacji geopolitycznej, która będzie się toczyć na różnych kontynentach. Zachód i Europa muszą się zatem przygotować pod każdym względem, w tym przemysłowym i szkoleniowym. Integracja europejska musi być zatem elementem wspierającym ten wysiłek obronny, który zaangażuje cały Zachód, kraje, które Rosja i Chiny próbują podzielić, wspierając między innymi ideę strategicznej autonomii Unii Europejskiej.

 

 

Czy rozpocznie się nowa Zimna Wojna na całym świecie?

 

Trudno przewidzieć wyniki tej konfrontacji, która dopiero się zaczyna. Czy będzie podział świata na dwa bloki, jak w czasie zimnej wojny, czy też będzie inny finał? A może będzie zwycięzca i przegrany? Obecnie, podobnie jak Chińczycy i Rosjanie próbują podzielić Zachód, oddzielić Europę od Stanów Zjednoczonych, tak samo Zachód próbuje podzielić Chiny i Rosję. Jest więc wiele zmiennych i niewiadomych.

 

 

Ale czy ten świat, który jeszcze kilka lat temu w dużej mierze opierał się na globalizacji i przenoszeniu produkcji, zmierza ku schyłkowi? Nie można się już więcej delokalizować?

 

Dziś możemy powiedzieć, że to był poważny błąd Zachodu. Przenoszenie produkcji poza Stany Zjednoczone, poza Unię Europejską, inwestując głównie w Chinach, doprowadziło do ogromnego osłabienia Zachodu. Chiny stały się główną fabryką świata, Zachodu, wielkich przedsiębiorstw amerykańskich, firm z Europy Zachodniej. To był poważny błąd, który doprowadził do deindustrializacji Zachodu.

 

Czy nie jest jednak odwrotnie? Mianowicie, że Chiny, pomimo otwartego handlu z Rosją, są również silnie uzależnione od Europy i Stanów Zjednoczonych w zakresie sprzedaży tego, co produkują? Do tego dochodzą niewiadome w postaci możliwych ceł nałożonych przez USA, jeśli Trump wygra, podczas gdy w kraju panuje pewien kryzys, a wojna w Europie z pewnością spowodowała utratę udziału w rynku. Gdyby jutro wybuchła wojna, która podzieliłaby świat na dwa bloki, czy Chiny również by na tym ucierpiały?

 

Odnosząc się do deindustrializacji Zachodu, mówiłem przede wszystkim o tym, co się stało podczas pandemii, czyli że Europa była tak zależna od Chin, że brakowało podstawowych produktów medycznych, takich jak maseczki. W obecnej sytuacji geopolitycznej musimy sobie wyobrazić, ile wysiłku potrzeba, aby móc znów produkować wszystko w naszych krajach. Putin przekształcił cały przemysł, przygotowując się do długoterminowej konfrontacji z Zachodem. Już to zrobił, i dlatego jest lepiej przygotowany na linii frontu z Ukrainą pod względem uzbrojenia. Europa nie jest w stanie wyprodukować miliona pocisków dla Ukrainy w ciągu roku. Między innymi dlatego, że nie ma przemysłu zbrojeniowego na odpowiednim poziomie. O tym właśnie mówiłem.

Jeśli chodzi o Chińczyków, to po pierwsze robią wszystko, aby uniezależnić się od technologii, inwestycji i rynków zachodnich. To ich obecna strategia, którą realizują od co najmniej roku. Chińczycy stawiają na własne firmy, a rynek w Chinach ma służyć głównie chińskiej produkcji, a nie produkcji europejskiej czy amerykańskiej. Po drugie, robią wiele, aby utrzymać swój rynek zbytu w Europie, na przykład szantażując Europejczyków, że „jeśli zablokujecie import samochodów elektrycznych lub ich części, paneli słonecznych czy turbin wiatrowych niezbędnych do transformacji klimatycznej w Unii Europejskiej, to my ograniczymy inwestycje, działalność gospodarczą, jednym słowem cały potencjał gospodarczy UE w Chinach”. Niemcy, którzy są uzależnieni od rynku chińskiego, robią wszystko, aby sankcje nałożone przez Komisję Europejską na produkcję lub import z Chin nie miały miejsca. W ten sposób Unia Europejska nie broni się przed napływem znacznie tańszych, dofinansowanych przez państwo, produktów z Chin. W rezultacie wiele europejskich firm, które powinny korzystać z inwestycji w ramach Zielonego Ładu, jest teraz na skraju bankructwa. Innymi słowy, mamy kolejny problem wynikający z faktu, że Europa nie opracowała skutecznej metody radzenia sobie gospodarczo z Chinami i przegrywa na własnym podwórku. W Europie już trudno wycofać się z tej transformacji, a jednocześnie Europejczycy kupują coraz więcej chińskich paneli słonecznych, coraz więcej chińskich turbin wiatrowych itp. Wkrótce będą również kupować chińskie samochody elektryczne.

 

 

Czy Zielony Ład europejski grozi niepowodzeniem?

 

 

Tak. Europejska polityka klimatyczna szkodzi naszym przemysłom. Chińczycy mogą produkować taniej dzięki dofinansowaniom państwowym, a to szkodzi naszym firmom.

 

A co z projektem Izera, czyli produkcją samochodów elektrycznych w Polsce, w którym współpracują Polacy i Chińczycy? Co się z nim stanie?

 

Trudno przewidzieć, nie można zaprzeczyć, że istnieją problemy z samochodami elektrycznymi. Nie wiemy, czy to naprawdę właściwa technologia do inwestowania. Można szybko odkryć, że te samochody nie są najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia użytkowników, kosztów operacyjnych, krótkiej żywotności i kosztów utylizacji tych pojazdów. Uważam więc, że Polska powinna pracować nad zupełnie inną technologią, bardziej optymalną pod względem kosztów, która prawdopodobnie zastąpi te samochody elektryczne prędzej czy później. Powinniśmy iść w stronę technologii opartych na amoniaku i ogniwach paliwowych, a nie na bateriach litowych. To pierwsza rzecz. Druga rzecz to to, że Chińczycy są zainteresowani rynkiem zbytu własnych produktów i technologii. Innymi słowy nie sztuka przyciągnąć korporację chińską – sztuka to wykreowanie własnej, europejskiej technologii. Chińczycy są również zainteresowani strategicznymi infrastrukturami, jak to miało miejsce z portem w Pireusie, ale także szukają możliwości inwestycyjnych w polskich portach. W międzyczasie polscy politycy są pod presją Amerykanów. Znajdują się w bardzo szczególnym momencie, ponieważ są na pierwszej linii frontu w konfrontacji z Rosją, więc muszą starać się utrzymywać dobre stosunki z Amerykanami. Z drugiej strony, w perspektywie czasu potrzebny jest również pewien rodzaj kontaktu z Chinami, biorąc pod uwagę, jak wielki wpływ na Moskwę ma Pekin.

 

Czy istnieją znaczące relacje polsko-chińskie?

 

Są dalekie od poziomu relacji chińsko-węgierskich, na przykład, ale w tej geopolitycznej sytuacji Chińczycy nie są głównym sojusznikiem Polski w zakresie bezpieczeństwa. Jednak pamiętajmy, że prezydent Andrzej Duda był jedynym wysokiej rangi zachodnim przywódcą obecnym na zimowych igrzyskach olimpijskich w Pekinie. Tak więc pewne relacje istnieją.

 

Zmieniając temat. Dziś wszyscy jesteśmy zależni od technologii. Wydaje się, że gdy tylko napiszemy e-mail, od razu otrzymujemy powiązane reklamy. Czy według Pana żyjemy w świecie podobnym do opisanego przez Orwella, gdzie wszyscy będziemy kontrolowani bez prywatności? Czy możemy jeszcze bronić naszej prywatności?

 

Możliwości zachowania prywatności są coraz bardziej ograniczone. Więc na razie ten kierunek jest bardzo jasny i dobrze zdefiniowany, dokładnie tak, jak Pan opisał. Ale pytanie brzmi, jaki świat wyłoni się po tych geopolitycznych starciach, ponieważ to będzie potężny czynnik zmiany. Ludzie, politycy będą nadal działać tak, jak dzisiaj, czy całkowicie zmienią swoją filozofię i perspektywę? Dziś mamy globalizację amerykańską, która odbywa się z woli geopolitycznych interesów Stanów Zjednoczonych, ale także największych korporacji. Innymi słowy, istnieje interes zarówno ekonomiczny, jak i polityczny. Podobny projekt był rozwijany w Unii Europejskiej. Z jednej strony był to projekt, który ma lub miał służyć dużym korporacjom, aby mogły się rozwijać. Z drugiej strony była też idea integracji politycznej, ale kosztem demokracji, kosztem zwykłych obywateli, ich wolności, ich zdolności do wyboru, ich prywatności, ale także ich zdolności do decydowania o własnej przyszłości. Europejczyk w ramach tej koncepcji nie był obywatelem, ale konsumentem. Jeśli nic się nie stanie, to projektu globalizacji lub projektu integracji europejskiej pójdzie w tym właśnie kierunku.

Problem z integracją europejską polega na tym, że zarządzanie tym projektem nie jest tak efektywne, jak by się chciało. Jeśli z transformacji klimatycznej nie korzystają europejskie firmy, ale chińskie, to znaczy, że coś jest nie tak z tym projektem. Jest wiele innych projektów w Unii Europejskiej, które miały służyć ekspansji dużych korporacji oraz ujednoliceniu regulacji i polityki, centralizacji de facto. Te wszystkie działania są coraz bardziej dysfunkcyjne. W wielu sektorach nie widać sukcesów, tylko kryzysy. Na przykład tak zwany kryzys migracyjny. Po pierwsze, miał on zapewnić siłę roboczą do ekspansji firm na rynku wewnętrznym UE. Po drugie, miał zastąpić lub osłabić tradycje narodowe i państwa narodowe poprzez masowy napływ osób, które nie mają nic wspólnego z Europą. Miało to służyć technokratycznej i politycznej integracji. Kryzys migracyjny spowodował jednak wiele problemów. Zakładane cele integracji nie zostały osiągnięte. Wręcz przeciwnie, mamy ogromny efekt uboczny w postaci wszelkiego rodzaju tendencji do dezintegracji, które nie były przewidziane w momencie, gdy „otwierano drzwi do masowej migracji.”

 

Czy więc integracja europejska nie działa?

 

Problem z integracją europejską polega na tym, że zarządzanie tym projektem nie było skuteczne. Wiele projektów UE, takich jak strefa euro, polityka klimatyczna i polityka migracyjna, generuje więcej kosztów niż korzyści. To prowadzi do dysfunkcji i ryzyk dla stabilności całego projektu europejskiego.

 

A granice częściowo wróciły.

 

Granice wróciły. W pewnym momencie nawet dla wymiany gospodarczej. Ponadto tradycje i tożsamości narodowe, zamiast znikać, odradzają się, co prowadzi do ogromnego wzrostu sił eurosceptycznych, które odrzucają projekt centralizacji, czyli to, co nazywamy globalistycznymi celami wielkich korporacji i technokracji. Istnieje ogromny bunt, delikatnie mówiąc, przeciwko temu projektowi. Nawet wielkie projekty, które były latarnią unifikacji, stają się dysfunkcyjne i zamiast realizować tę przewodnią ideę integracji, ryzykują upadek projektu unijnego.

Jeśli taki scenariusz się zrealizuje, będzie to pozytywne dla zwykłych ludzi. Dla firm rodzinnych, dla lokalnych przedsiębiorstw, dla demokracji. Upadek takiej scentralizowanej UE paradoksalnie byłby pozytywny. W tej sytuacji konieczne będzie zaproponowanie innej formuły integracji, całkowicie niezwiązanej z tymi globalistycznymi czy technokratycznymi celami. Konieczny jest powrót do idei, że dzięki integracji Europejczycy powinni mieć dobre życie, mieć prawa podstawowe, mieć głos w swoim życiu. Integracja nie może służyć jedynie wielkim korporacjom lub urzędnikom ponadnarodowym. W naszych krajach (w Polsce i we Włoszech) ogromna część gospodarki składa się z firm rodzinnych, małych i średnich przedsiębiorstw, które dziś są po prostu marginalizowane, bankrutują. Dla małych firm będących w strefie euro, wspólna waluta jest zabójcza, podobnie jak chińska konkurencja dofinansowywana przez władze publiczne. Uważam, że zbliżamy się do przełomu, zarówno pod względem integracji europejskiej, jak i geopolitycznym. Integracja europejska, jaką znamy, rozpadnie się w ciągu kilkunastu lat. Jest zbyt wiele błędów, zbyt wiele dysfunkcyjnych projektów, takich jak strefa euro, polityka klimatyczna, polityka migracyjna i strefa Schengen. Jest za dużo projektów, które są zbyt kosztowne i nieefektywne. Aspektów pozytywnych jest coraz mniej i są one nieliczne z punktu widzenia zwykłych ludzi. Przeważają koszty. Wielkie zachodnie korporacje mogą nadal czerpać korzyści z tej Unii Europejskiej, ale nawet one coraz mniej, ponieważ powtarzam, chińskie firmy wypychają z rynku wewnętrznego firmy europejskie. Nawet największe firmy niemieckie nie mogą wytrzymać chińskiej konkurencji. Do tego dochodzą Rosjanie, którzy chcą całkowicie zmienić geopolitykę w Europie. Dlatego uważam, że Unia Europejska, jaką znamy, tego wszystkiego nie przetrwa. Z drugiej strony musimy wyciągnąć wnioski i stworzyć w przyszłości inny rodzaj współpracy europejskiej.

 

Kraje europejskie patrzą na Polskę jako kraj, który w ostatnich latach przeżył niezwykły rozwój, ale także jako kraj, który głównie prosi o pomoc. Czy nadszedł czas, aby Polska miała wpływową rolę polityczną, prezentując się w kontekście europejskim z innym podejściem? Jako państwo, które nie zajmuje się tylko swoimi interesami narodowymi, ale jest nosicielem wizji europejskiej?

 

Uważam, że Polska może zaproponować alternatywną wizję integracji europejskiej, a przynajmniej integracji w Europie Środkowej i Wschodniej. Wynika to z naszej tradycji, naszej kultury politycznej. Wynika z historii pierwszej Rzeczypospolitej utworzonej przez Polaków, Litwinów i Ukraińców, konstrukcji państwowej całkowicie odmiennej od dzisiejszej Europy. Była to forma integracji regionalnej, ale silnie zdecentralizowanej. Mamy więc historyczną pamięć, która może być bardzo przydatna, ponieważ pierwsza Rzeczpospolita istniała przez kilkaset lat. Dziesięć razy dłużej niż Unia Europejska. A Unia Europejska dziś się rozpada, prawda? Więc ta zdecentralizowana formuła władzy była prawdopodobnie lepsza pod względem trwałości. Oczywiście, w tamtych historycznych czasach również popełniono wiele błędów, z których należy wyciągnąć wnioski.

 

Czyli Europa jako konfederacja państw?

 

Dlaczego nie? Nadal istniałby rynek wewnętrzny, prawda? W pierwszej Rzeczypospolitej mieliśmy rynek wewnętrzny. Każdy mógł prowadzić własne interesy, na przykład istniała ogromna mniejszość żydowska, która miała dużą siłę handlową w Rzeczpospolitej, a także byli inwestorzy z Niemiec. Więc rynek wewnętrzny mógłby bardzo dobrze funkcjonować z dużymi zyskami. Innymi słowy, nie trzeba centralizować wszystkiego. Centralna regulacja jest oczywiście korzystna w krótkim okresie, ponieważ można zmusić niektóre narody do płacenia więcej. Na przykład w polityce klimatycznej, aby kupować niemieckie pompy ciepła lub turbiny wiatrowe. Integrację trzeba robić w taki sposób, aby ostatecznie było to opłacalne dla wszystkich. Myślę, że ostatecznie obywatele muszą się zbuntować. Jeśli płacą fortunę za ogrzewanie, jeśli nie mogą sobie pozwolić na prąd, to do jakiego etapu rozwoju wróciliśmy? O jakiej jakości życia mówimy w Europie? A jeśli na przykład polityka klimatyczna sprawi, że rolnictwo we Włoszech zniknie. Czy będziemy musieli jeść robaki zamiast mięsa? Wszystko to wykracza poza zrozumienie zwykłego człowieka. Jak obywatel ma zaakceptować taką przyszłość?

 

Czy problem europejski wynika również z faktu, że kraje w Europie są bardzo różne?

 

To prawda. Tylko że decydenci w Unii Europejskiej myśleli, że aby pokonać te bariery, trzeba osłabić państwa członkowskie, tożsamości narodowe i kultury, a jednocześnie sprowadzić mnóstwo imigrantów, tworząc coś w rodzaju, nowej globalistycznej kultury, która jest całkowicie nowa. Która nie ma nic wspólnego z Europą. Ten projekt jest narzucony z góry. Nawet z tego powodu musi upaść, ponieważ nie znam żadnego projektu odcinającego się od własnych korzeni, który przetrwał próbę czasu i kryzysów. Trzeba mieć fundamenty. Dlatego integracja w Europie musi być realizowana w zupełnie inny sposób: szanując kultury narodowe, narodowe specyfiki, szanując głos wyborców w różnych krajach. Jeśli ktoś nie chce imigrantów, trzeba to zaakceptować. I nie zabraniać na przykład Włochom obrony przed imigrantami. Przypomnę, że poprzedni konserwatywny rząd polski został potępiony za zbudowanie bariery na granicy z Białorusią przeciwko imigrantom wysyłanym przez Łukaszenkę i Putina. Pamiętam, że Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości, Parlament Europejski nas krytykowały za stawianie tej zapory. Ale komu właściwie pomagaliśmy? Niemcom, Francji. Ponieważ wszyscy ci imigranci podróżowali do Niemiec i Francji. A jednak byliśmy krytykowani, tak samo jak politycy włoscy nie wpuszczający statków z imigrantami do włoskich portów.

 

Jesteśmy kilka dni przed wyborami europejskimi, czy uważa Pan, że istnieje realne ryzyko, że Rosja będzie próbować w jakiś sposób wpłynąć na te wybory, kontrolować je, wybrać innych ludzi do Parlamentu Europejskiego?

 

Czasami mówi się, że Rosjanie mają bardzo silny wpływ w Brukseli, w Parlamencie Europejskim, że korumpują różnych parlamentarzystów, nie tylko eurosceptyków, ale także mainstreamowych polityków. Rosjanie mieli agenta w najbliższym kręgu Willy Brandta. Rosyjskim agentem był jego osobisty sekretarz Günter Guillaume. Ponadto problem tych rosyjskich wpływów w europejskich instytucjach polega na tym, że są one badane tylko w grupach eurosceptycznych, które nie mają decydującego wpływu na UE. Tymczasem najbardziej niebezpieczne rosyjskie wpływy są wśród polityków, którzy faktycznie decydują, bo rządzą, wpływają na regulacje. Chcę powiedzieć, że jeśli mam wydać pieniądze na skorumpowanie instytucji, bardziej opłaca mi się inwestować w tych, którzy są u władzy.

 

Czy istnieją różnice w wizji geopolitycznej między Dudą a Tuskiem w kwestii relacji, które Polska powinna rozwijać z USA i Chinami?

 

Donald Tusk stawia na relacje z UE, a dokładnie z Niemcami i Francją. Andrzej Duda sceptycznie podchodzi do kontaktów z Niemcami, bo wielokrotnie się na nich zawiódł. Bardziej wiarygodni są dla niego Amerykanie. Ponadto, Duda jest zdania, że kluczową sprawą dla polskiego rozwoju i bezpieczeństwa jest budowanie silnego państwa i prowadzenie krajowych inwestycji. Donald Tusk wierzy jak się wydaje jedynie w fundusze UE i opiekę ze strony Berlina, nie dostrzegając, że Niemcy mają wiele sprzecznych interesów z Polakami. Jeśli chodzi o Chiny, to ten partner jest niedostrzegany przez Tuska, ale już inaczej przez Dudę. Jak powiedziałem, polski Prezydent miał odwagę – jako jedyny lider Zachodu – wziąć udział na początku 2022 roku w ceremonii otwarcia igrzysk olimpijskich w Pekinie i spotkać się z prezydentem Xi Jinpingiem.

 

 

 

Rzadko się zdarza, żeby zmiana szefa państwa czy rządu tak zasadniczo i tak pozytywnie wpłynęła na pozycję jakiegoś kraju w świecie, jak to było w przypadku Polski w grudniu 2023 r.

Tak było, kiedy Nelson Mandela zastąpił Frederika Willema de Klerka, Michaił Gorbaczow Konstantina Czernienkę, a Noe Biden Donalda Trumpa.

I teraz powrót Donalda Tuska na stanowisko premiera sprawił, że dosłownie z dnia na dzień, odizolowana, powszechnie krytykowana, pomijana przy podejmowaniu jakichkolwiek istotnych decyzji na forach międzynarodowych Polska, znów stała się jednym z głównych rozgrywających w Europie i w NATO.

14 grudnia 2023, nazajutrz po zaprzysiężeniu jego rządu, na ręce Tuska zaczęły spływać gratulacje od najważniejszych polityków świata, począwszy od Joe Bidena, przez Emmanuela Macrona do Olafa Scholza. I były to gratulacje szczere, pełne entuzjazmu i nadziei.

 

„Z przyjemnością oczekuję współpracy z panem, by pokazać, że demokracje mogą sprostać wyzwaniom, które mają największe znaczenie w życiu naszych narodów. … Z przyjemnością oczekuję kontynuacji naszej bliskiej współpracy dotyczącej Ukrainy, która broni swej suwerenności i integralności terytorialnej przed brutalną agresją Rosji. … Zapewniam pana, że Stany Zjednoczone nadal stać będą ramię w ramię z Polską i walczyć z wdzieraniem się autorytaryzmu do Europy. … Jestem przekonany, że razem zdołamy zapewnić postęp w kwestiach dotyczących naszego wspólnego dobrobytu, bezpieczeństwa i demokratycznych wartości” – napisał Joe Biden.

 

Olaf Scholz opublikował dwa wpisy o identycznej treści – jeden z języku niemieckim, drugi po polsku. Były to gratulacje dla „drogiego Donalda Tuska”.

„Donald Tusk chce, aby Polska znów znalazła się w sercu UE – właśnie tam jest jej miejsce. Cieszę się, że możemy ramię w ramię z Polską rozwijać UE i stosunki polsko-niemieckie” – napisał

 

Gratulacje nowemu premierowi złożył też prezydent Ukrainy.

„Przyszłość Ukrainy i Polski leży w jedności, wzajemnym wsparciu i strategicznym partnerstwie w celu pokonania naszego wspólnego wroga. Kiedy stoimy razem, wolność obu naszych narodów jest nie do pokonania. Doceniamy wsparcie Polski. Razem wzmacniamy siebie nawzajem i całą naszą Europę” – napisał Wołodymyr Zełenski.

 

„Gratuluję Donaldzie – napisała szefowa Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen. – Twoje doświadczenie i silne przywiązanie do naszych europejskich wartości będą cenne w budowaniu silniejszej Europy, z korzyścią dla Polaków. Nie mogę się doczekać współpracy”.

 

Przewodnicząca Parlamentu Europejskiego Roberta Metsola: „Serdeczne gratulacje dla Donalda Tuska – napisała. – Jako z nowym premierem Polski, zagorzałym zwolennikiem Unii Europejskiej i drogim przyjacielem, nie mogę się doczekać wspólnej pracy na rzecz dobrze prosperującej Polski i silniejszej Europy. Stawimy czoło bieżącym wyzwaniom. Zjednoczeni”.

 

„Z niecierpliwością czekam, by ponownie powitać cię na unijnym szczycie. Twoje doświadczenie i zaangażowanie w wartości europejskie pomogą w budowaniu silniejszej i bardziej zjednoczonej UE” — napisał szef Rady Europejskiej Charles Michel.

 

„Czujemy zmianę. Gratulacje, Donaldzie Tusku” – napisał z kolei Manfred Weber, przewodniczący Europejskiej Partii Ludowej.

 

Premier Justin Trudeau: „Nie mogę się doczekać współpracy z premierem Tuskiem w sprawach najważniejszych dla obywateli obu naszych krajów. Jesteśmy zaangażowani … promowanie praworządności, walkę ze zmianami klimatycznymi i tworzenie dobrych miejsc pracy dla klasy średniej po obu stronach Atlantyku. … Jako podobnie myślący partnerzy, Kanada i Polska podzielają uniwersalne wartości poszanowania demokracji i praw człowieka. Będziemy nadal wspierać Ukrainę i pociągać Rosję do odpowiedzialności za jej nielegalną wojnę agresywną”.

 

Te gratulacje pokazują jak wielkie było w najważniejszych kancelariach świata uczucie ulgi, że zakończyły się ośmioletnie, antydemokratyczne rządy w Polsce i jak wielka była nadzieja, że Polska znów zajmie kluczową pozycję w układach kontynentalnych.

 

W latach 2008-2015, czyli za pierwszych rządów Donalda Tuska i jego koalicji PO-PSL, Polska stała się w Unii Europejskiej niezwykle ważna, czasami ponad miarę i ponad swoją pozycję ekonomiczną. W najważniejszych stolicach Europy Zachodniej wiedza na temat Europy Środkowej i Wschodniej jest niewielka albo żadna. A w krajach tych następowały dynamiczne zmiany, kilka z nich stało się członkami UE, a Paryż, Berlin czy Madryt nadal nie specjalnie potrafiły odnaleźć te partnerskie kraje na mapie Europy. Polska natomiast wiedziała dużo i chętnie jej słuchano, dzięki czemu to ona determinowała politykę wschodnią UE.

A sytuacja stała się dramatyczna po rosyjskiej inwazji na ukraiński Krym w roku 2014. Polityka Unii Europejskiej i NATO wobec Rosji była zupełnie anachroniczna: funkcjonowały jeszcze nadzieje, związane z nieśmiałą demokratyzacją prezydentury Borysa Jelcyna, żywa była jeszcze pamięć wydarzenia w Pratica di Mare pod Rzymem w roku 2002, kiedy to, w obecności wszystkich szefów państw lub rządów krajów członkowskich Sojuszu Północnoatlantyckiego, Władimir Putin złożył podpis pod deklaracją powstania Rady NATO-Rosja, która miała koordynować wzajemne polityki bezpieczeństwa.

Rosyjscy dziennikarze, którzy towarzyszyli wówczas Putinowi byli przekonani, że jest to pierwszy krok do przyjęcia Rosji do NATO i Władimir Putin nie demontował tych pogłosek.

Wielu zachodnich przywódców, z Angelą Merkel na czele, było przekonanych, że wystarczy jedna, dobra, szczera rozmowa z Putinem, aby powrócić do tamtej atmosfery, aby współpraca z putinowską Rosja stała się znów pokojowa i partnerska.

Nawet inwazja rosyjska na Krym nie wszystkich przekonała, że tamte czasy już nie wrócą, nadal Berlin i Paryż utrzymywały żywe kontakty dyplomatyczne z Kremlem, nadal inwestowały ogromne środki w Rosji, uznając, że wciągnięcie jej w zachodni system gospodarczy „spacyfikuje” jej agresywny ekspansjonizm.

 

Będzie musiało upłynąć jeszcze osiem lat, aż do 24 lutego 2022 roku, by zachodnie kancelarie zdały sobie sprawę, że współpracy z Rosją już nie będzie, że Rosja z potencjalnego partnera stała się zupełnie realnym zagrożeniem dla całej Europy, dla układu sił, utrwalonego po II Wojnie Światowej.

Ale nikt nie miał pojęcia, jak przejść na nowy system stosunków z tym zagrażającym bezpieczeństwu „monstrum” ze Wschodu, nikt do końca nie zdawał sobie sprawy z poziomu zagrożenia.

 

Poprzedni rząd Polski, pozbawiony jakiejkolwiek wiarygodności, nie potrafił w tej kwestii przebić się do gabinetów zachodnich polityków, do których zwyczajnie nie był dopuszczany. W tej sytuacji politykę UE i NATO wobec Rosji próbowały kształtować Kraje Bałtyckie, jednakże ich ciężar polityczny jest na tyle znikomy, że ich głos nie był w stanie zmienić kunktatorskiej postawy Zachodu.

Narastała jednakże świadomość zagrożenia ze strony Rosji i, generalnie, ze strony tzw. „pierścienia zła”, czyli sojuszu krajów autorytarnych, które rzuciły otwarte wyzwanie zachodniej demokracji: Rosji, Chin, Korei Północnej i Iranu i jego akolitów na Bliskim Wschodzie.

Joe Biden dwukrotnie był w Warszawie i dwukrotnie, na Zamku Królewskim wygłosił historyczne przemówienia, stanowiące de facto wypowiedzenie wojny „pierścieniowi zła”: „to wojna między demokracją a autorytaryzmem, my tę wojnę musimy wygrać” – powiedział.

OK, ale nie powiedział, jak.

 

Oto dlaczego, powrót Polski i Donalda Tuska osobiście, został przyjęty z takim entuzjazmem. Europa potrzebowała nowej strategii, a przez ponad półtora roku wojny w Ukrainie, nie ptrafiła jej samodzielnie wypracować.

Wynikało to także ze słabości przywództwa Zachodu. Polityka względem Rosji Angeli Merkel została całkowicie skompromitowana. Uzależnione niemal w stu procentach od rosyjskich dostaw surowców energetycznych Niemcy usiały w dramatycznym tempie przestawiać się na dostawy z innych rejonów geograficznych, musiały całkowicie przeorientować swoją „Ostpolitik”. Ale panuje dość powszechne przekonanie, że choć kanclerz Olaf Scholz poraził sobie z tym nieźle, to jednak nadal uważany jest za lidera słabego, niezdecydowanego i targanego różnymi wątpliwościami. A nad jego partią socjaldemokratyczną SPD, nadal ciąży widmo jego poprzednika Gerharda Schrödera, jednego z prezesów Gazpromu: kiedy pojawił się na zjeździe SPD niespodziewanie dostał burzę braw.

 

Wiele było nadziei na początku jego pierwszej kadencji, że to Emmanuel Macron stanie się nieformalnym przywódcą Unii Europejskiej: młody, energiczny, z dobrym aparatem retorycznym, z jasnymi, odważnymi wizjami rozwoju Francji i zdecydowany europeista, miał zastąpić Angelę Merkel w roli maszynisty europejskiej lokomotywy. Niestety, fiasco wielu jego planów reformy gospodarki Francji, niezdecydowanie w realizacji polityk społecznych, kontrowersyjne filipiki antyamerykańskie, podtrzymywana do końca wiara w dialog z Putinem, sprawiły, że jego gwiazda zaszła równie prędko, jak wzeszła.

Pozostałe duże kraje europejskie, poczynając od Hiszpanii – kraju bez żadnych tradycji „sowietologicznych”, pogrążone są w wewnętrznych konfliktach, mają rządy słabe, oparte na bardzo kruchych koalicjach: ich przywódcy zajęci są głównie utrzymaniem władzy, a nie kreśleniu nowych strategii kontynentalnych.

 

I oto pojawił się Donald Tusk. Dzień po zaprzysiężeniu znalazł się w Brukseli, gdzie unijni przywódcy dosłownie rzucali mu się na szyję.

Chociaż, kiedy był przewodniczącym Rady Europejskiej nie cieszył się wielką sympatią. Nie wszystkim podobały się jego autorytarne metody sprawowania tej funkcji, która miała polegać na koordynacji prac zebrań przywódców politycznych UE, a nie na bycie czymś w rodzaju „prezydenta wszystkich prezydentów”.

Niektóre jego decyzje polityczne też wywoływały kontrowersje: podczas wizyty w Ankarze na przykład, zapewniał faszyzującego prezydenta Turcji, że Unia Europejska nadal czeka na ten kraj z otwartymi ramionami.

Ale te wszystkie wspomnienia prysły, kiedy na miejscu skompromitowanego, powszechnie pogardzanego Morawieckiego pojawił się polityk formatu światowego, Donald Tusk.

I już na pierwszym posiedzeniu Rady Europejskiej, mimo obecności Charlesa Michela, niejako automatycznie to on zaczął nadawać ton obradom. I wszyscy na to chętnie przystali.

Wszystkie oficjalne dokumenty Rady Europejskiej i większość dokumentów Komisji Europejskiej nosi już piętno interwencji Tuska.

Przede wszystkim w kwestii Rosji i Ukrainy. Minęło zaledwie kilka miesięcy, a nikt na świecie, a zwłaszcza w Moskwie, nie może mieć wątpliwości, jakie jest stanowisko UE wobec agresora i jego ofiary.

KE w trybie natychmiastowym, pod wpływem Tuska, opracowała strategię rozwoju europejskiego przemysłu zbrojeniowego, która właśnie jest wdrażana w zdecydowanej większości państw członkowskich. Na dalszy plan zeszły tak niegdyś kluczowe kwestie, jak rygorystyczne przestrzeganie poziomu inflacji i poziomu zadłużenia wewnętrznego. „Trudne czasy wymagają trudnych decyzji” – oto maksyma, jaką rządzą się dziś instytucje europejskie.

 

A niespełna miesiąc temu, z Brukseli, Donald Tusk potrzebował dosłownie dwóch telefonów, by w trybie natychmiastowym zwołać szczyt niedziałającego od wielu lat „Trójkąta Weimarskiego”: Francji, Niemiec i Polski. Na który tezy przygotował gabinet Tuska i które to tezy zostały w pełni i bez zbędnych dyskusji zaaprobowane przez prezydenta Francji i kanclerza Niemiec.

W niektórych stolicach, zwłaszcza w Rzymie, odnotowano radykalne przesunięcie środka politycznej ciężkości UE: od tamtego zebrania, ton Unii nadawać będzie ten triumwirat, w którym Tusk odgrywa kluczową rolę, zaś pozycja takich krajów, jak Włochy czy Holandia, która, mimo niewielkich rozmiarów, odgrywała pod przywództwem Marka Ruttego bardzo istotną rolę w Unii, nagle uległa osłabieniu.

Teraz media piszą, że pewien jeszcze do niedawna wybór Ursuli von der Leyen na drugą kadencję na stanowisku przewodniczącej Komisji Europejskiej zostanie przez ów triumwirat oprotestowany i że kandydatem „Weimarczyków” ma zostać b. szef Europejskiego Banku Centralnego i były, krótkotrwały (niestety) premier Włoch Mario Draghi.

 

 

„W ostentacyjnym pokazie jedności, mającym na celu złagodzenie napięć między Francją a Niemcami w związku z zagrożeniem, jakie stwarza agresywna Rosja, przywódcy trzech wiodących potęg wojskowych Europy zgodzili się na zwiększenie światowych zakupów amunicji dla Ukrainy i ulepszenie swojej oferty artylerii dalekiego zasięgu.

Pospiesznie zorganizowane spotkanie w Berlinie pomiędzy Francją, Niemcami i Polską w niewielkim stopniu zamaskowało fakt, że Paryż i Berlin mają obecnie odmienne punkty widzenia na temat bliźniaczych widm rosyjskiego postępu wojskowego w Ukrainie i odmowy Kongresu USA zatwierdzenia dalszej istotnej pomocy wojskowej dla Kijowa.

Sprzeczność w podejściu – głównie między „jastrzębiem” prezydentem Francji Emmanuelem Macronem i wiecznie ostrożnym kanclerzem Niemiec Olafem Scholzem – została obnażona w dramatycznym wywiadzie dla francuskiej telewizji, w którym Macron powiedział, że bezpieczeństwo Europy, a nawet istnienie Europy jest zagrożone.

Niedawno wybrany polski premier Donald Tusk, … który właśnie wrócił ze spotkań z Joe Bidenem w Waszyngtonie, wezwał wszystkie strony, aby mniej mówiły i skupiły się na dostarczaniu większej ilości broni”. … (The Guardian)

 

 

Ale Polska zawdzięcza swoją kluczową pozycję w Europie i w NATO nie tylko Tuskowi. Nie sposób przecenić roli, jaką w światowej dyplomacji zaczął odgrywać szef polskiej dyplomacji Radosław Sikorski.

Już w tydzień po swoim powołaniu na stanowisko ministra Spraw Zagranicznych, w Warszawie bez zbędnego hałasu, odbyło się spotkanie szefów CIA, Mossadu i reprezentujących Palestyńczyków szefów służb Kataru i Egiptu. Efektem tego spotkania były kolejne tury rozmów w sprawie uwolnienia zakładników i ewentualnego zawieszenia broni w Gazie, które, niestety, jak dotąd nie przyniosły żadnego konkretnego rezultatu.

Przemówienie Radosława Sikorskiego w Radzie Bezpieczeństwa ONZ – jego odpowiedź na oburzające kłamstwa ambasadora Rosji – a następnie seria wywiadów dla telewizji amerykańskich – uczyniło zeń jednego z najbardziej znanych i podziwianych polityków świata.

Swoją droga to zdumiewające, że nikt wcześniej nie zdobył się na podobne wypunktowanie kłamstw przedstawiciela totalitarnego agresora.

Sikorski, również dzięki swoim koligacjom rodzinnych, ma duży wpływ na politykę w USA i to nie tylko w środowiskach demokratycznych, ale także i republikańskich. Jest wszechobecny, wodzi rej na spotkaniach szefów dyplomacji EU i NATO, choć z zebrania szefów unijnych dyplomacji w poniedziałek 22 kwietnia 2024 wyszedł rozczarowany, ponieważ jego odpowiednicy nie wyszli poza deklaracje werbalne, unikając konkretnych zobowiązań w kwestii pomocy militarnej dla Ukrainy.

Ma także Sikorski wpływ na politykę brytyjską, gdyż jego kolegami z roku na Oxfordzie byli m.in. Boris Johnson i David Cameron, b. premier, a obecnie sekretarz Spraw Zagranicznych rządu Jego Królewskiej Mości. I jeden i dugi bywają częstymi gośćmi w jego odremontowanym dworku pod Bydgoszczą. A Wielka Brytania jest krajem absolutnie kluczowym w NATO

 

Poszczególne rządy UE i Wielkiej Brytanii – wydaje się – już przyjęły do wiadomości i zaakceptowały nową pozycję Polski w stosunkach międzynarodowych. Nikt już nie kwestionuje faktu, że to Polska determinuje w dużej mierze politykę wschodnią Unii Europejskiej i NATO.

Po ośmioletnim zamrożeniu wizyt, obecnie Warszawa gości nawet po dwóch szefów europejskich rządów lub szefów dyplomacji tygodniowo.

I choć Giorgia Meloni była jednym z pierwszych premierów, którzy wysłali do Tuska telegramy gratulacyjne po wyborze, to jednak pozycja Włoch jest delikatna, bo rząd w Warszawie uchodzi za liberalny, a środowisko polityczne Meloni i jej gabinetu raczej związane jest mocno ze skrajną prawicą, w której głęboko zanurzony był poprzedni rząd Polski.

Dziwić może brak jakichkolwiek kontaktów Madrytu z Warszawą, stolicą, która z dnia na dzień znów zaczęła być ważna w Europie i świecie.

 

Jacek Pałasiński

 

Bardziej europejska Polska

 

W rozpalonym wojnami świecie, w kolejnych mniej lub bardziej demokratycznych wyborach, Polska zmienia kurs w stosunkach międzynarodowych.

 

Małgorzata Molęda-Zdziech jest cenioną socjolożką i politolożką, wykładowczynią Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie oraz kierowniczką Zakładu Studiów Politycznych w Instytucie Studiów Międzynarodowych. Pełnomocniczka Rektora ds. współpracy z Unią Europejską. Członkini Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych; ekspertka sieci Komisji Europejskiej Team Europe Direct Polska. Autorka i współautorka licznych publikacji o tematyce lobbingu, komunikacji i mediów. Opublikowała m. in. “Czas celebrytów. Mediatyzacja życia publicznego”, Difin, 2013 oraz z J. Misiuna i S. Łubiarzem “Amerykańskie wybory w erze postprawdy”, Oficyna Wydawnicza SGH, 2018. Odznaczona francuskim orderem Palm Akademickich (Chevalier des Palmes Académiques).

 

Ostatni raz rozmawialiśmy o polityce dwa dni przed ostatnimi wyborami w Polsce. Co zmieniło się od tamtego dnia?

 

“Od wyborów w październiku 2023 r., a właściwie od powstania rządu Donalda Tuska, czyli od 13 grudnia 2023 r., proces, zmieniający Polskę od pewnego czasu, przyspieszył. Z jednej strony, doszło do przejęcia władzy przez Koalicję Obywatelską, z drugiej na arenie międzynarodowej wiele się wydarzyło, co również wpływa na politykę tego rządu. Jednym z takich wydarzeń jest przedłużająca się wojna na Ukrainie, długotrwały konflikt, który ma poważne reperkusje na scenie europejskiej i międzynarodowej. Po drugie, mamy rok 2024, tak zwany “rok wyborów na świecie”, ponieważ prawdopodobnie po raz pierwszy na świecie ponad 2 miliardy ludzi w ok. 70 państwach  ponad połowie krajów pójdzie głosować w tym samym roku, a są to liczby, które mogą przynieść zmianę światowego porządku politycznego. W ostatnich dniach odbyły się wybory w Rosji, w czerwcu –w państwach członkowskich UE do PE, a w listopadzie odbędą się wybory w USA. Wynik w Rosji był przesądzony, a Putin został najdłużej urzędującym przywódcą Rosji, po uprzednim wyeliminowaniu opozycji, o czym świadczy śmierć Nawalnego. Jesienią w USA Trump może wygrać, co w konsekwencji doprowadzi do oderwania najważniejszego kraju na świecie od wartości demokratycznych, a to z kolei doprowadzi do dalszej zmiany porządku światowego. A potem jest Europa, gdzie głosy zostaną oddane między 6 a 9 czerwca i jak dotąd wydaje się, że partie demokratyczne mogą przeważyć w Parlamencie Europejskim. Jest też jednak wiele ważnych krajów, takich jak Francja, gdzie zwycięstwo partii prawicowych jest prawdopodobne. Krótko mówiąc, mamy skomplikowane ramy międzynarodowe, które po przewidywalnym zwycięstwie Putina w wyborach zapowiadają dalsze zaostrzenie wojny na Ukrainie, która, podkreślam, nie jest jedynym strategicznym celem Rosji”.

 

Pomiędzy powtarzającym się starciem Biden-Trump a europejską niepewnością, można odnieść wrażenie, że żyjemy w erze, w której brakuje głównych postaci politycznych zdolnych do posiadania wizji globalnego rozwoju.

 

“W Stanach Zjednoczonych po czterech latach powtarza się niepokojący pojedynek, podczas gdy w Europie brakuje silnego przywództwa po odejściu Angeli Merkel. Olaf Scholz nie wydaje się mieć ani osobowości ani charyzmy, by stać się liderem całej Europy w tych trudnych latach. Z kolei Emmanuel Macron próbuje być liderem Europy, ale jest zbyt uzależniony od problemów wewnętrznych we Francji. Notowania Macrona są najniższe spośród wszystkich francuskich premierów, więc Europa jest dla niego niemal narzędziem do odzyskania poparcia we Francji. Z pewnością nie mamy polityków na miarę tych z końca ubiegłego wieku”.

 

Rosyjska inwazja na Ukrainę, niestabilności w Azji, reaktywacja konfliktu w Palestynie – na naszej planecie toczy się około pięćdziesięciu różnych małych wojen, co nie miało miejsca od 1945 roku. Czy możemy mówić o trzeciej wojnie światowej? Albo jak możemy zdefiniować tę sytuację?

 

“Doświadczyliśmy już takiej sytuacji i nazwaliśmy ją “zimną wojną”. Napięcie, które istniało między Rosją a Zachodem podczas zimnej wojny, odbudowuje się, podczas gdy spór między Chinami a Tajwanem gwałtownie rośnie – konflikt, który może eskalować – i prawie w każdym regionie świata mamy poważne konflikty. Dlaczego tak się dzieje? Powinniśmy wrócić do początków UE, a raczej pierwszej wspólnoty, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, która narodziła się właśnie jako idea współpracy gospodarczej w celu uniknięcia wojny. Podczas gdy ta idea rozwijała się w Europie, nie mieliśmy wspólnej polityki obronnej, wspólnej armii, właśnie dlatego, że staraliśmy się pielęgnować wartość pokoju. Mieliśmy najdłuższy okres bez wojny do 2014 r. (Krym) lub 2020 r. (Ukraina). Początkowo Francja nie chciała uznać tej wojny za konflikt europejski. Twierdziła, że jest to wewnętrzna sprawa dotycząca krajów uważanych za sąsiadów Europy. Teraz jednak prezydent Macron zmienił zdanie i rozważa możliwość wysłania europejskiego kontyngentu na front. Jednak większość krajów europejskich jest temu przeciwna. Na przykład Polska chce wesprzeć Ukrainę bronią i funduszami, ale nie chce wysyłać wojsk, aby nie zaostrzać konfliktu. Z pewnością dla Europy jest to najtrudniejsza sytuacja od zakończenia II wojny światowej”.

 

Krążą opinie na temat tego, jak zakończy się wojna na Ukrainie. Putin mówi, że wyśle wojska na granicę z Finlandią, a papież Franciszek wzywa Ukrainę do rozpoczęcia negocjacji w celu zakończenia wojny. Jak myślisz, jak zakończy się ta wojna i czy Europa może zaakceptować pozbawienie Ukrainy części jej terytorium?

 

“Na razie nie możemy rozważać takiego scenariusza. Polska odrzuca wizję pokonanej Ukrainy, a Europa liczy na jej zwycięstwo i dlatego nadal ją wspiera. Opór premiera Victora Orbána, czyli Węgier, też został przełamany, więc środki dla Ukrainy zostały jednogłośnie przyznane. Co więcej, rozpoczął się proces negocjacji przystąpienia Ukrainy do UE, pierwszy etap został osiągnięty, mówimy o dalszym rozszerzeniu UE i nie dotyczy to tylko Ukrainy, ale także innych bałkańskich krajów europejskich. Scenariusze, w których Rosja jest zmuszona do wycofania się z Ukrainy, są nadal bardzo aktualne. Potwierdzają to również działania dyplomatyczne. Niedawna, raczej rzadka, wspólna wizyta prezydenta Andrzeja Dudy i premiera Donalda Tuska w Waszyngtonie na spotkaniu z prezydentem Joe Bidenem pokazuje spójność stanowisk dotyczących polityki zagranicznej, jak i bezpieczeństwa. Na szczęście w kwestii bezpieczeństwa narodowego w Polsce panuje pełna zgoda. Niedawny szczyt Trójkąta Weimarskiego w Berlinie między Scholzem, Macronem i Tuskiem dotyczy właśnie kwestii bezpieczeństwa oraz spójności stanowisk europejskich i atlantyckich”.

 

Jednak hipoteza, że Ukrainie nie uda się odzyskać okupowanych terytoriów, pozostaje aktualna, jak w takim przypadku zachowa się Europa?

 

“Trudno mi myśleć o takim scenariuszu. W Polsce dobrze pamiętamy, jak to było żyć pod wpływem władzy ZSRR, więc nawet myśl o odtworzeniu takiej sytuacji na Ukrainie napawa mnie głębokim smutkiem. Nie chcę o tym myśleć także dlatego że w socjologii mówimy o samospełniających się przepowiedniach, więc uważam, że lepiej o tym nie mówić. Nie akceptuję takiego scenariusza. Jeśli Europa nie zajmie twardego stanowiska wobec Rosji w tym momencie, konflikt będzie dalej eskalował”.

 

Czy wycofanie się Rosji z Krymu lub Donbasu jest według ciebie realne?

 

“Niestety Rosja rozumie tylko argument siły. Nie sądzę, by Putin miał takie poparcie, jak mu się wydaje, jest słabszy, niż na to wygląda, nie sądzę, by mógł stawić czoła całemu zachodniemu światu i dlatego tak ważne jest, byśmy byli zjednoczeni i solidarnie stawili mu opór, ponieważ tylko zjednoczony front może utrudnić zwycięstwo Putinowi. Zobaczymy, jak daleko się on posunie. Śmierć opozycjonisty Nawalnego była kolejnym dowodem na to, że Putin jest autorytarnym i bezwzględnym przywódcą. Demokratyczny świat musi wyznaczyć mu granicę, w przeciwnym razie dojdzie do ogromnej eskalacji konfliktów i  destrukcji światowego ładu”.

 

Tymczasem na arenie międzynarodowej Chiny stają się decydującym głosem między Zachodem a Rosją.

 

“Z punktu widzenia Chin liczy się gospodarka. Starają się one na wszelkie sposoby wykorzystać obecną sytuację geopolityczną na świecie. Rosja natomiast wykorzystuje tę sytuację do nawiązania nowych kontaktów w Afryce. Zachodnie embargo na rosyjskie produkty powoduje, że są one kierowane do krajów afrykańskich, które chętnie je przyjmują i rozpoczynają współpracę z Rosją. Węgry również są ważnym zawodnikiem w tej międzynarodowej rozgrywcę, na czele z premierem Orbánem wspierającym Rosję. Powtarzam, Putina bez wsparcia można pokonać, ale brak solidarności wśród krajów demokratycznych sprawia, że konflikt się przedłuża, a sytuacja staje się coraz trudniejsza”.

 

Jaką rolę chce odgrywać Polska w przyszłości Europy? W ostatnich latach pokazała, że przywiązuje dużą wagę do Trójmorza, czyli relacji z Bałkanami.

 

“Tutaj łączą się wizje polityczne i gospodarcze. Jeśli chodzi o Trójmorze, to była to wizja zrodzona za rządów PIS, kiedy Polska była izolowana na arenie międzynarodowej i przestała współpracować w ramach np. Trójkąta Weimarskiego. Rząd PIS szukał alternatyw na arenie międzynarodowej. Alternatywą okazała się Grupa Wyszehradzka, ale byli to mali sojusznicy, Węgry, Czechy, Słowacja, teraz podzieleni m.in. w kwestii Ukrainy (Słowacja stoi razem z Orbanem, Polska z Czechami). Wraz ze zmianą rządu format współpracy w ramach Trójmorza  traci na znaczeniu. Nowy rząd wraca do współpracy w ramach historycznych i najważniejszych sojuszników. Polska chce wrócić do tzw. pierwszej grupy państw europejskich i ma ku temu warunki: położenie, wielkość, liczbę ludności i premiera z doświadczeniem w rządzeniu w Europie. Przygotowujemy się też do prezydencji w Radzie UE, kiedy Polska będzie miała duży wpływ na kształtowanie agendy spraw w UE.

Jeśli chodzi o relacje z Europą i USA, Polska z pewnością ma orientację proeuropejską, ale jednocześnie ma historyczne powiązania z USA. Polska zawsze była rozpięta w tych dwóch kierunkami. Wizyta prezydenta i premiera w USA odbyła się w 25. rocznicę przystąpienia Polski do NATO i jest to rocznica, która łączy wszystkich Polaków. Według wyników badań Centrum Badania Opinii Społecznej – CBOS, 90% respondentów Polaków popiera przystąpienie Polski do Sojuszu PółnocnoAtlantyckiego (najwyższe, no  94% poparcie było w 2023 roku, po rozpoczęciu przez Rosję wojny w Ukrainie). Dla Polaków najważniejsze jest bezpieczeństwo. Artykuł 5 traktatu NATO, mówiący o reakcji Sojuszu w przypadku ataku na jeden z krajów członkowskich, daje obywatelom poczucie bezpieczeństwa: z jednej strony jesteśmy w UE, stawiającej na stosunki polityczne i gospodarcze, a z drugiej mamy realną ochronę w ramach NATO”.

 

Czy uważasz, że Waszyngton jest Polakom bliższy niż Bruksela?

 

“Jeśli spojrzymy na systemy wartości Polaków, możemy dojść do wniosku, że Polacy (zorientowani na rodzinę i karierę) są bliżsi USA niż UE. W grę wchodzą również czynniki historyczne. Pierwsze fale polskiej emigracji w poszukiwaniu pracy kierowały się za ocean. Polska diaspora w USA jest silna, wielu Polaków nadal utrzymuje bliskie kontakty rodzinne z krewnymi w USA. Polonia jest również ważną siłą w czasie wyborów w Stanach. Kandydaci na prezydenta zawsze starają się zdobyć głosy Polaków przebywających za granicą. Należy jednak wziąć pod uwagę również kwestię pokoleniową. Więzi między Amerykanami i Polakami są silniejsze w starszych pokoleniach, młodzi Polacy są znacznie bardziej związani z Europą. Przykładowo, strasznym błędem starego rządu kierowanego przez PIS była próba odnowienia stereotypu złego Niemca. Polska opinia publiczna “nie kupiła tego”, ponieważ Polacy byli świadomi gospodarczego znaczenia Niemiec dla naszego kraju. Powrót do tej negatywnej retoryki był dla Polaków niemożliwy, a jedynymi, którzy dali się na nią nabrać, byli przedstawiciele starszego pokolenia, do których informacje docierają jedynie z telewizji i które nie mają bezpośredniego kontaktu z innymi krajami europejskimi. Szczególnie w starszym pokoleniu istnieje poczucie bliskości ze Stanami Zjednoczonymi, krajem, który wyraża podobne wartości i idee autorytarnej władzy. Uważam, że wyborcy partii prawicowych w Polsce przychylnie patrzą na Trumpa jako kandydata na prezydenta Stanów Zjednoczonych, ponieważ jest on dla nich wzorem władzy i uosobieniem przywódcy: silnym przywódcą posługującym się twardym, nacjonalistycznym językiem. To są modele władzy, które fascynują pewien elektorat”.

 

Niełatwa atmosfera międzynarodowa i pogarsza się przez kryzys perspektyw, np. w latach 80. kierunek był jasny: zatrzymać rozwój militarny i zbudować zjednoczoną Europę. Teraz, 40 lat później, znajdujemy się w zupełnie innej sytuacji geopolitycznej. Czego możemy spodziewać się w przyszłości?

 

“Myślę, że powinniśmy ponownie rozważyć koncepcję państwa. Powinniśmy zastanowić się nad tym, jak powinno wyglądać współczesne państwo w czasach, gdy obywatele przemieszczają się między krajami, i mają kontakt z całym światem nawet z domu za pośrednictwem mediów społecznościowych, a jednocześnie mogą korzystać z tego, co oferuje państwo, bez udziału w wyborach. Prawie połowa państw nie jest już demokratyczna i często dodajemy przymiotniki, aby zdefiniować te pseudo-demokracje: np. demokracja nieliberalna, demokracja wyborcza. Symbolem demokracji są oczywiście wybory, jednak nawet w Rosji odbywają się wybory i wszyscy wiedzą, że nie są one ani uczciwe, ani równe – zatem niewiarygodne. Co więcej, nowe technologie są często wykorzystywane jako środek politycznej manipulacji lub korupcji. Technologia rozwija się szybciej niż jej regulacje, co jest bardzo niepokojące. Na przykład w obecnej kampanii wyborczej do Parlamentu Europejskiego mówi się o uregulowaniu wykorzystania sztucznej inteligencji i Tik Toka, ale jednocześnie dozwolone jest używanie Tik Toka do prowadzenia kampanii przed wyborami do Parlamentu Europejskiego! Co pokazuje brak konsekwencji. Wiemy, że dzięki nowym technologiom tworzone są deep fake’i, fałszywe obrazy cy głosy w celu manipulowania opinią publiczną. Na naszych oczach ma miejsce rewolucja technologiczna, nad którą nie mamy kontroli. Tak więc, żz jednej strony Tik Tok  znalazł się na celowniku UE w związku z potencjalnymi ćnaruszeniami ustawy o usługach cyfrowych (DSA), to jednocześnie – na czas kampanii do PE dopuszcza się używanie Tik Toka, by dotrzeć do młodych ludzi i przekonać ich do głosowania”.

 

Podsumowując, czy politycznie i społecznie poruszamy się we mgle prywatnych interesów i makroekonomicznych korzyści bez żadnej wizji na przyszłość?

 

“Nie chcę kończyć naszej rozmowy na tak negatywnej myśli, mówiąc, że nie ma wizji przyszłości. Myślę, że wojna pogorszyła stosunki międzynarodowe i sprawiła, że polityka jako hard power  (oparta na sile i przemocy) znów stała się aktualna, odsuwając nas od koncepcji soft power, kiedy to o sile przyciągania danego państwa decyduje kultura, nauka i kwestie społeczne. Musimy przemyśleć koncepcję wzrostu, promować zrównoważoną konsumpcję. Pokolenie naszych dzieci już poważnie myśli o kwestiach klimatycznych, ale potrzebuje także dobrostanu psychicznego. To pokolenie nie chce pracować tak jak ich rodzice, chce więcej wolnego czasu i równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Jeśli chcemy rozwijać się jako społeczeństwo, musimy inaczej myśleć o postępie, w którym nie chodzi tylko o liczby i wzrost PKB, bez względu na koszty i dewastację środowiska, ale także o wybory i wyrzeczenia, o poszukiwanie innych wzorców konsumpcji, o zrozumienie tego, jak drogi jest nasz styl życia i ile zapłaci za niego następne pokolenie”.

 

Na zakończenie ostatnia refleksja na temat Polski: czy zmiana rządu może zwiastować ponowne otwarcie dyskusji na temat wejścia do strefy euro?

 

“Jest to obecnie temat, o którym się nie mówi, mimo że wielu ekspertów nawołuje do refleksji nad możliwością wprowadzenia euro. Jednak wojna po drugiej stronie naszej granicy monopolizuje obecnie wszelkie dyskusje o perspektywach polityczno-gospodarczych, więc dopóki konflikt na Ukrainie będzie trwał, będzie to jedyny realny element dyskusji politycznej”.

Jędrzej Morawiecki – reportażysta, publicysta, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego, wykładowca, doktor filologii słowiańskiej oraz socjologii, autor książek o Rosji. Ostatnia – „Szuga. Krajobraz po imperium”, która ukazała się w 2022 roku nakładem wyd. Czytelnik.

Rosja: Demony zostały wypuszczone

Dlaczego zająłeś się Rosja? Jak to się zaczęło?

Kiedyś nazywano mnie rusofilem, choć ja sam o sobie tak nie myślałem. Odkąd pamiętam, to określenie miało kiepskie konotacje. Andrzej Drawicz napisał w „Pocałunku na mrozie”, że jak jest się zafascynowanym kulturą francuską czy brytyjską, to to się wydaje normalne. Ale jak jest się rusofilem – to ludzie patrzą na ciebie ze współczuciem. Przyzwyczaiłem się do tego. Jeszcze w liceum wyjechałem stopem do Moskwy, później dalej, na Syberię. Pierwszy powód – bo to była, jak pisał, Claude Lévi-Strauss, potrzeba inicjacji. Obowiązująca wtedy w Polsce narracja mówiła o Rosji maczystowskiej, spatriarchizowanej, męskiej i kowbojskiej. Gdy stamtąd wracałem, ludzie prosili: opowiedz, jak tam jest strasznie. Rosję się po prostu odrzucało, bo była krainą dziwności, czymś, czego się boimy, czym gardzimy, była miejscem, które poprawiało nam samopoczucie.

Trzeba jednak wiedzieć, że Rosja, owszem, przeszła bardziej okrutną niż my transformację, było w niej więcej nierówności, ale myśmy się wtedy aż tak bardzo od nich nie różnili, jak się wszystkim wydawało. Nasze poczucie wyższości wynikało m.in. ze względu na aspiracje zachodnie. Wtedy z tych wszystkich rzeczy oczywiście nie do końca zdawałem sobie sprawę.

Fascynowała mnie kultura Rosji.  Uczyłem się pisać na francuskiej i rosyjskiej literaturze i od rosyjskich dziennikarzy. Miałem szczęście, zobaczyć Rosję, która już nie istnieje, Rosję jaśniejszą – to był krótki czas, zaledwie okienko.

Wtedy czuliśmy wyższość. Teraz, po lutym, czujemy pogardę.

Właśnie, po lutym. Wcześniej o wojnie w Donbasie ludzie za bardzo nie chcieli słyszeć. Gdy szukałem wydawcy do „Szugi”, dostawałem sygnały, że książka jest „za smutna i że ludzie, szczególnie po covidzie, nie chcą słyszeć o konfliktach zbrojnych”. To wtedy do mnie dotarło, że takimi tematami zaczynamy się interesować, kiedy zaczynamy się bać. A bać zaczęliśmy się 24 lutego 2022 roku.

Czy to prawda, że Rosjanie kochają Putina?

To jest, niestety, w dużej części prawda. Trzeba jasno powiedzieć – na zewnątrz Rosja utraciła jakąkolwiek legitymację do mówienia czegokolwiek komukolwiek. I tak będzie przez kilka najbliższych pokoleń. A w środku? Nie mogę wjechać teraz do Rosji, jak prawie nikt, to jest trudne ze względów formalnych, a przede wszystkim: wjechać to jedno, ale powrót – to kolejna niewiadoma. Trudno więc mówić o realnych nastrojach wśród Rosjan. Ale jak robię swoje „prasówki z Kremla”, czyli sprawdzam codziennie przekazy propagandowe to ciągle widzę, że ktoś został aresztowany, dostał wyrok. To nie zmienia statystyk, proporcje przez cały czas podaje się podobne – około 15-20 proc. Rosjan mówi otwarcie, że nie popiera Putina albo że nie popiera wojny, co – biorąc pod uwagę warunki, jakie tam teraz panują – jest aktem odwagi. Dziś pod wieloma względami represje przypominają te stalinowskie – jeżeli chodzi o długość wyroków i system sądownictwa.

Na przeciwnym biegunie jest „twardy elektorat” – osoby, które popierają Putina. Jest ich około 1/3. Reszta jest „przepływowa” – to co ci, którzy w dłuższej perspektywie, mogą coś zmienić, choć oczywiście niekoniecznie są to osoby, które wyobrażamy sobie jako proeuropejskie czy prodemokratyczne w naszym rozumieniu.

Tak chcielibyśmy ich widzieć.

Oni są głównie pragmatyczni – to ci, którzy chcą jakoś żyć, którzy wzięli kredyty hipoteczne, część z nich zaznała smaku klasy średniej. Ludzi prodemokratycznych, rozumiejących rolę niezależnych mediów jest w Rosji mało – większość wyjechała, a dziennikarze są zakneblowali,  albo pouciekali. Robię z nimi wywiady, sprawdzając, co się dzieje z ich tożsamością.

Muszą przeżywać dramat.

Mają stany depresyjne, czują ogromne rozdarcie, ogromną samotność, wstyd za kraj – strategie i postawy są różne. Są tacy, którzy mówią – odczepcie się ode mnie, wyjechałem i nie mam z wojną nic wspólnego, są i tacy, którzy przepraszają i wiedzą, że świat im tego nie zapomni. Cześć ludzi jest tego świadoma, ale musimy pamiętać, że  71 proc. Rosjan nie ma ważnego paszportu, 69% nie było ani razu w życiu za granicą.  Perspektywa wielu ludzi będzie więc taka, że będą karmieni tym, co w mediach. A tam jest jeden kanał – we wszystkich agencjach, prasie, telewizji dzień w dzień pokazywane jest to samo, zgodnie z przekazem dnia.

Obserwujesz wojnę od początku, po czyjej stronie są teraz argumenty?

Mówi się, że przebieg wojny można przewidzieć tylko do pierwszego wystrzału. I tak właśnie jest. Ci, którzy widzą Ukraińców na froncie, mówią, że nie jest dobrze. Ale, z drugiej strony, jeżeli zmienimy punkt widzenia i spojrzymy z perspektywy lutego – to wtedy powiemy, że jest świetnie, bo Ukraina długo stawia opór i walczy.

My w Polsce mamy ogromne szczęście, że to nie u nas i raczej front – oczywiście z powodu NATO – się nie przesunie. Jedno jest pewne – Putin zrobił niewiarygodnie dużo, by położyć Rosję i ją zniszczyć na pokolenia. Rosja to bankrut. Jeżeli zaś chodzi o Ukrainę i tożsamość mieszkańców Donbasu – to ona została obudzona, bo ludzie zobaczyli, między czym a czym jest wybór. To wybór między wolnością, a tym, że do Moskwy będziesz jeździł jako gastarbeiter, ze skolonizowanego terenu, gdzie galopuje korupcja i przestępczość i na którym zupełnie nie ma swobody słowa i swobody politycznej.

Czego chce Putin?

Jeżeli odłożymy na bok historie osobiste, które ciężko analizować…

Pojawiają się spekulacje, że jest chory psychicznie.

Tak, ale inni mówią, że jest dokładnie odwrotnie i myśli bardzo racjonalnie. Czego chce? Mam różne odpowiedzi, które wynikają z moich rozmów z Rosjanami oraz wizyt w tym kraju. Na moich oczach zachodziła zmiana, od 2016 roku była już bardzo widoczna. W kraju, w którym służby specjalne bardzo ugruntowały swoją pozycję, zaczynała się coraz ściślejsza kontrola. Znajomi z rosyjskich uniwersytetów mówili na przykład, że muszą całą korespondencję ze mną przekazywać, by nie narazić się na zarzuty kontaktu ze szpiegiem. To był moment, kiedy zacząłem się orientować, że Rosja jest inna – i to nie tylko kwestia Putina. Kiedyś usłyszałem od znajomego – „nie wiadomo, kto tu jest żabą – my czy Putin i kto kogo stworzył”. Z jednej strony możemy mówić, że on reprezentuje XIX-wieczne myślenie, że jego zachowania są jak zabawy dziecka, które staje przy mapie i przekłada w niej klocki. I w tym jest cześć prawdy.

Teorie spiskowe głoszą, że Putin nie żyje.

Myślę, że jest to bardzo mało prawdopodobne. Zakładam, że przyczyny zachowania Putina wynikają i z psychologii, i z biologii, z osobistych ambicji i kryzysu wieku – już nie średniego, a kolejnego. Zamiast kolejnego ferrari sprawił sobie Krym. Myślę, że jest też rozczarowany. Taką postawę widzimy też na naszym politycznym podwórku, na przykładzie Kaczyńskiego, którego osobiste animozje wpływają na całą politykę. Zakładam, że u Putina te elementy też mają znaczenie. Mamy osobę, która ma duży wpływ na rzeczywistość, ma swoje otoczenie, buduje wizje, może decydować o zawężaniu kręgu zaufanych. Zastanawialiśmy się, w jakim stanie i w jakiej kondycji jest Kaczyński, prawda? To teraz wyobraźmy sobie, co tam musi się dziać i jakie pytania zadają sobie Rosjanie.

Animozje Putina, moim zdaniem, doprowadziły go na drugą stronę lustra, skąd nie ma już odwrotu. To ewidentnie jedna z przyczyn.  A jak do tego doszło? Jeden z bohaterów „Szugi”, Mikołaj Karpicki, liberał z krwi i kości, mówi, że to było od początku wiadome, w momencie, gdy Putin doszedł do władzy. Z drugiej strony jest jego przyjaciel Kuziczkin, który był szefem departamentu kultury obwodu tomskiego i niegdyś popierał Putina. W dniu, w którym kazano mu oddać paszport, spakował się i wyjechał. On mówi, że znał Putina i że Putin się zmienił. Że przestraszył się Chodorkowskiego, Majdanu. W kryzysowych momentach wracamy do rozliczeń w swoim życiu, wtedy zaczynamy testować inny wariant, ten, którym nie poszliśmy. Kuziczkin twierdzi, że Putin kiedyś uwierzył, że jest proeuropejskim Piotrem I, może nawet sobie wyobraził, że Rosja będzie współtworzyć UE. Ja tego też nie wykluczam – może on rzeczywiście myślał, że można pójść tą drogą, ale później się przestraszył i rozczarował. I jako człowiek specsłużb wrócił do najtwardszych KGB-owskich metod. Wiadomo, że specsłużby myślą paranoiczne, muszą operować w kategoriach wroga – inaczej ich istnienie nie ma sensu. W efekcie mamy to, co mamy. Karpicki twierdzi, że on zawsze taki był. Kuziczkin – że się zmienił. I myślę, że jedno i drugie może być prawdą, bo mamy przecież kilka warstw swojej tożsamości.

Ale fakt jest też taki, że przez te wszystkie lata, niestety, także Rosjanie się bardzo zmienili, widać to w sondażach. W tym roku tylko 8% Rosjan deklaruje, że czuje strach czy obrzydzenie do Stalina (dla porównania: w 2001 roku 43% obywateli Rosji oceniało Stalina negatywnie). W 2023 roku 54% respondentów uważa go za Wielkiego Przywódcę, w Rosji stawia się mu nowe pomniki, w milionowych miastach mają powstać Stalin-Centra. Demony zostały wypuszczone. Tego nie było widać 10-20 lat temu, gdy tam regularnie jeździłem. Dziś to nie jest już tyko kwestia Putina, ale całego aparatu, którego on jest częścią – jeżeli odda kawałek, to straci całość. Dlatego trzeba Rosję upokorzyć i wierzę, że to się w końcu stanie. Oni jednoznacznie muszą wiedzieć, że to się nie opłacało.

Jak potoczy się wojna?

Nie jestem wielkim optymistą, ale musimy się starać ze wszystkich stron, by nie dopuścić do wygranej Rosji. Tę potworną, imperialną tożsamość trzeba zniszczyć. Z pewnością nie będzie tak, że nagle zostanie podpisana umowa i  wojna się skończy. Dziś wydaje się, że nie jest możliwa spektakularna wygrana żadnej ze stron. Pamiętajmy, że Putinowi wojna się opłaca – bo ona legitymuje jego władzę. Gdy się skończy, to co będzie nowym paliwem? Rosja ma więc interes, by podsycać konflikt. Każda zmiana potencjalnie może zakończyć się zmianą władzy i rozliczeniami.

Natomiast Ukraina też nie jest w stanie wygrać. Tam piętrzy się wiele problemów, o których u nas się nie mówi – jest ogromna korupcja, brakuje ludzi.

Morale spadają.

Tak. Ale Ukraina naprawdę walczy o życie. Jakiś czas temu dużo Ukraińców mówiło, że Donbas można oddać, ale to było jeszcze przed lutym. Dziś, gdy już wiadomo, że kurs proeurpejski jest możliwy, Ukraińcy chcą iść naszą drogą – to rzecz niewyobrażalna i to w pewnym sensie, paradoksalnie, zawdzięczaj to również Putinowi.

Wielu komentatorów podkreśla, że Putin tylko czeka, aż Trump ponowie dojdzie do władzy.

Gdybanie na temat Trumpa jest chyba jeszcze trudniejsze, niż na temat Putina. Ale fakty są takie, że Trump jest lubiany w Rosji. Kremlowska propaganda jest ewidentnie protrumpowska i widać, że ponowna elekcja bardzo by ich ucieszyła. Ja oczywiście nie twierdzę, że Trump jest czysto prorosyjski, ale mają wiele cech wspólnych – pogardę dla demokracji, pluralizmu, wyobrażanie i przekonanie o ciężkiej, silnej, twardej ręce. To raczej działa na tej zasadzie i bardzo możliwe, że Rosja przyłożyła rękę do wygranej Trumpa. Co gdyby Trump wygrał po raz kolejny? Staram się sobie nie wyobrażać tego wariantu, bo to by mogło być niepokojące. Wtedy ewidentnie cały ciężar pomocy przeszedłby na Europę, która pewnie dążyłaby do rozejmu i zamrożenia konfliktu.

Jestem dalej przekonany o tym, że Rosja może być bardzo niebezpieczna, ale generalnie jesteśmy świadkami upadku imperium. Rosja ma tak przestarzały sposób myślenia, jest ślepa na siebie, na swoją historię, że musi się skończyć, obserwujemy podobny proces do upadku państw kolonialnych.

Co ważne, Rosja traci wpływy. Podporządkowała sobie zupełnie jedynie Łukaszenkę, który z naszej perspektywy i tak był po ich stronie. A poza tym? Rola Kazachstanu, Kirgistanu czy Armenii wcale nie jest oczywista, te państwa przestały brać kurs na Rosję, bo widzą, że jak niewiele ma do zaoferowania. I że – jako mocarstwo – się rozpada.

Ile ten rozpad może potrwać?

Długo, co najmniej jedną dekadę. Musimy pamiętać, że tam nie ma masowego ruchu oporu, jedynie 10-15 proc. sprzeciwia się Putinowi.

Trudno sobie dziś wyobrazić, że te 10-15 proc. nagle zyskuje podmiotowość i staje do walki.

Tak, ale w ciągu dekady to może się zmienić. Pamiętajmy, że mnóstwo ludzi stamtąd uciekło, mamy ogromną, historycznie bez precedensu, emigrację. Ci ludzie, potencjalnie, mogą stanowić o zmianie. Pokazaliśmy Ukraińcom, że da się budować świat inaczej, że można zwalczyć korupcję, że od wyborów coś zależy, że państwo może działać sprawniej, lepiej.

Uczymy ich demokracji?

Tak, to wielkie słowa, ale to się właśnie dzieje. Nie przez pogadanki, tylko przez to, że mogą zobaczyć, jak to u nas funkcjonuje. I uważam, że jeżeli chodzi o Rosjan, to powinno być podobnie. Ci, którzy opowiedzieli się ewidentnie przeciw Putinowi, nie legitymizują zła, powinni dostać nasze wsparcie. Ci natomiast, którzy próbują mieć i jedno, i drugie – mieć Europę i jednocześnie jedną nogą stać w Rosji, takiego wsparcia powinni zostać pozbawieni. Rosja jest jak III Rzesza – tych, którzy ją współtworzą, należy wykluczać, tych, którzy ponoszą ogromną cenę, że się jej wyrzekli – należy wspomóc.

Siedmiodniowa przerwa w niesamowitych popisach siły armii izraelskiej z Hamasem w Gazie zakończyła się tak, jak przystało na dramatyczny spektakl – salwą rakiet w stronę Izraela. Wszystko to tylko dzień po tym, jak amerykański Sekretarz Stanu postanowił otrzeć pot z czoła władzom Jerozolimy. Powód? Otóż przedłużająca się wojna Izraela z tą “całkowicie pokojową” organizacją Hamas miałaby negatywny wpływ na kampanię prezydencką w Ameryce. (Oczywiście, nie użył tych słów dosłownie, ale kto by się tym przejmował?)

 

Antony Blinken, chcąc zaimponować swoją dyplomatyczną finezją, dorzucił jeszcze kilka warunków. Szybka rozprawa z Hamasem nie może wiązać się z zwiększoną liczbą ofiar cywilnych, musi być z zachowaniem pełnej gamy pomocy humanitarnej dla Gazy, i oczywiście, Izrael musi zdradzić swoje wielkie plany na czas powojenny.

 

Blinken, jak prawdziwy magik dyplomacji, podpowiada, że po upadku Hamasu, Izrael powinien przekazać władzę nad Gazą Autonomii Palestyńskiej. Czy to nie piękne, jak amerykański sekretarz wie, co będzie najlepsze dla regionu?

 

Odpowiedź izraelskiego premiera była taka, jak gdyby poproszono go o wyłożenie planów na kolonizację Marsa. Powiedział stanowczo, że dopóki siedzi na krześle premiera, Autonomia Palestyńska, ta znakomita instytucja wspierająca terror i szkoląca młodzież w dziedzinie terroryzmu, nie dostanie okazji do rządzenia Gazą po likwidacji Hamasu.

 

Nie wspomniałem jeszcze, że Blinken, jak człowiek z odznaczeniem w dziedzinie prorokowania, zdaje się znać plany Hamasu i jego mocodawców w Teheranie. Prawdopodobnie wiedział, co czeka Izrael, nawet zanim Hamas ogłosił to publicznie. Blinken stwierdził także, że armia izraelska to takie cudo technologii, że może dostosować się do każdego kaprysu. (Czy ktokolwiek oczekuje od swojej armii takiego poziomu elastyczności?)

 

Nie omieszkano także zaznaczyć, że po wyczerpującym dniu, Blinken, zmęczony jak po setce maratonów, poleciał za ocean, a terroryści Hamasu zacierali ręce, przygotowując swoje rakiety.

 

Dalszy rozwój sytuacji? Nikt nie wie, ale to, co świat myśli o tym konflikcie, z pewnością zadecyduje o jego ostatecznym wyniku.

 

Na dzień 29 listopada w ONZ zaplanowano uroczystości z okazji Międzynarodowego Dnia Solidarności z Palestyńskim Narodem. Sekretarz Generalny tejże organizacji, António Manuel de Oliveira Guterres, przyrzekł niezłomne poparcie dla Palestyńczyków na drodze do pokoju, bezpieczeństwa, sprawiedliwości i godności.

 

Oczywiście, już dzień wcześniej, podczas skromniejszej uroczystości, Guterres z gracją stwierdził, że “Palestyńczycy przechodzą przez jeden z najmroczniejszych rozdziałów swojej historii”. Bez wątpienia wszyscy obecni mieli jednoznaczny pomysł, o czym mówił Sekretarz. Nikt nie myślał, że chodzi o działania Hamasu, gnębienie Palestyńczyków czy morderczą dyktaturę. Oczywiście nie.

 

Guterres wcześniej wielokrotnie podkreślał, że atak Hamasu 7 października wymaga potępienia, ale nic nie usprawiedliwia zbiorowej kary dla Palestyńczyków. W końcu, kto by nie zrozumiał, że to Hamas jest ofiarą.

 

W Polsce, gdy słyszymy o odpowiedzialności zbiorowej, to od razu myślimy o okupacji niemieckiej, łapankach, rozstrzeliwaniach i tym podobnych bajkach. Ale czyż nie cieszy nas, że obecny Sekretarz Generalny ONZ ma imię od portugalskiego rządcy, który z wirtuozerią w 1496 roku wydalił Żydów i muzułmanów z Portugalii? Prawdziwa gratka dla historii.

 

Oczywiście, imię Manuel, choć kojarzy się z przykrymi historiami dla Żydów, w Portugalii jest jak złoto. I kto mógłby kojarzyć je z odpowiedzialnością zbiorową? W końcu, zawsze lepiej zwracać uwagę na zamorskie podboje i największy rozkwit Portugalii pod rządami tego samego Manuela.

 

António Manuel de Oliveira pewnie nigdy by nie przypuszczał, że obcinanie głów niemowlętom to taka fajna forma kary zbiorowej, zgodna z duchem chrześcijaństwa i islamu. W końcu, to tradycja Portugalii, która jest absolutnie niezgodna z Karta ONZ, ale kto by się tym przejmował?

 

Idea kary zbiorowej dla dzisiejszych Europejczyków i Amerykanów to właśnie “solidarność z Palestyńczykami”. Oczywiście, nie tymi, którzy pragną pokoju z Izraelem, czy chcą wrócić do swoich domów, ani tymi, którzy mają dość rządów Hamasu czy Fatahu. Chodzi przecież o tych, którzy chcą kontynuować terroryzm i wychowywać swoje dzieci na przyszłych bohaterów wojennych.

 

Wojna przeciwko ludobójczej organizacji to według niektórych “kara zbiorowa”. Ale dla kogo? Dla tych, którzy popierają organizację mordującą w ich imieniu. Izrael, starając się ograniczyć ofiary cywilne, wydaje się jedynym złoczyńcą w tej historii. Antony Blinken i António Guterres wiedzą o tym doskonale. Ale przecież używanie takich pojęć ma swoje wyższe cele, prawda?

 

 

Europa staje się coraz biedniejsza, polityczna forteca z zastałą gospodarką

 

Na Alejach Jerozolimskich 30, w samym sercu pulsującej życiem Warszawy, spotkaliśmy się z Tomaszem Wróblewskim, prezesem Warsaw Enterprise Institute (WEI). Dziennikarz, piszący dla takich tytułów jak „Newsweek Polska” czy „Forbes Polska”, swoją karierę zawodową rozpoczynał w Stanach Zjednoczonych. Po ukończeniu Uniwersytetu w Houston pracował dla “Newsweeka” i “The Washington Post”. Był korespondentem Radia Wolna Europa z Waszyngtonu, a po 1989 roku – polskich niezależnych mediów. Stworzył m.in. waszyngtońskie biuro stacji radiowej RMF. Po powrocie do Polski był dyrektorem programowym radia RMF, zastępcą redaktora naczelnego “Wprost”, a następnie redaktorem naczelnym “Newsweek Polska” i “Forbes” oraz wiceprezesem grupy wydawniczej “Polskapresse”. Później został redaktorem naczelnym “Dziennika Gazety Prawnej” i “Rzeczpospolitej”. Obecnie jest prezesem zarządu jednego z największych i najważniejszych think tanków o profilu wolnościowym w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej.

Świat jest w stanie wojny – czy przyczyny są raczej ideologiczne czy ekonomiczne?

Interes zawsze jest podszyty ideologią. Przykładowo, rosyjskiej inwazji na Ukrainę towarzyszy ogromny aparat ideologiczny, który wyjaśnia, dlaczego Rosja to robi. I nie jest on bezpodstawny – odrzucając teorie spiskowe Putina, pozostaje przekonanie, że Rosja musi rządzić Ukrainą, aby pozostać najważniejszym państwem w regionie. Bez Ukrainy Rosja przestaje istnieć w Europie. To nie jest kraj europejski, ale azjatycki. W tej wojnie ekonomia i ideologia mieszają się, ponieważ pojawia się cała historiograficzna interpretacja Putina o historycznych związkach Ukrainy z Rosją. Putin uważa, że interpretacja historyczna może zmienić poczucie przynależności u ludzi, ale tak nie jest. Ludzie czują się Włochami lub Polakami, albo czują się Ukraińcami i nie czują się Rosjanami. Historia nie ma znaczenia. To samo można powiedzieć o wojnie między Izraelem a Palestyną, gdzie ideologia i religia odgrywają ogromną rolę. Dodajmy do tego fakt, że w dzisiejszym świecie głębokie głęboki rozłam, które w dużej mierze wynika z upadku tak zwanego Zachodu, rozpadu ateńskojudaistyczno-chrześcijańskiego systemu wartości, który łączył nas przez lata, oraz upadku myśli Arystotelesa, która głosiła, że człowiek myśli o społeczności jako najważniejszym układzie odniesienia. Zamiast tego doświadczamy rozpadu na plemienny indywidualizm, który dzieli państwa, ale także ludzi według przynależności: kobiety, mężczyźni, homoseksualiści, heteroseksualiści i tak dalej. Słabość Zachodu popycha inne kraje do wykorzystywania jej. Jest to tak zwane zjawisko “idealnej burzy” ze względu na liczbę problemów, które nakładają się na siebie w tym samym czasie. Mamy do czynienia z niżem demograficznym, który sprawia, że jesteśmy mniej wydajni i produktywni, co potęguje spadek gospodarczy, częściowo spowodowany starzeniem się społeczeństwa. Im starsze społeczeństwo i im więcej funduszy socjalnych jest potrzebnych, tym większy jest protekcjonizm. Im bardziej rośnie protekcjonizm, tym słabsza staje się gospodarka. Do tego dochodzą ideologie, które sprawiają, że ludzie nie widzą powodu, dla którego mieliby umierać za Ukrainę, Gazę czy Izrael. Wszystkie te elementy łączą się ze sobą.

Włochy przez dziesięciolecia były najbardziej powiązanym z USA krajem europejskim, a teraz tę rolę przejęła Polska?

Polska zawsze była bardzo blisko Ameryki Północnej, od czasów wielkiej emigracji w XIX wieku. Od tego czasu wszystko, co dobre, przychodziło do Polski z USA: pieniądze od rodzin emigrantów, od prezydenta Wilsona Polska uzyskała gwarancję utworzenia niepodległego państwa po I wojnie światowej, a potem, gdy znalazła się pod jarzmem Rosji, pokładała nadzieję na uratowanie w Ameryce. Idealizacja Ameryki zawsze była obecna w Polsce. Sytuacja się jednak zmienia. Sympatie proamerykańskie nie są już tak silne jak kiedyś, co częściowo wynika z faktu, że same Stany Zjednoczone się zmieniają. To nie jest już ten sam kraj, co w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Ameryka jest podzielona, rozdrobniona. To prawda, że w Polsce wciąż jesteśmy przywiązani do Ameryki i mamy złudzenia, ale to też się zmienia. Tymczasem prezydent Macron, mówiąc o budowaniu Europy suwerennej od Ameryki, rozumie nastroje społeczne. Dwadzieścia lat temu nie powiedziałby tego, ponieważ nikt nie potraktowałby go poważnie. Dziś Ameryka jest już w pewnym sensie “wyrzucona” z Europy. To prawda, amerykańskie wojska nadal tutaj stacjonują, ale jeśli spojrzeć na instytucje finansowe, większość banków inwestycyjnych opuściła Europę i to nie dlatego, że zostały wyrzucone, ale dlatego, że rynek jest przeregulowany. W Europie, na przykład, duże amerykańskie firmy informatyczne są poważnie hamowane przez falę regulacji, które powodują, że Ameryka nie postrzega już Europy jako miejsca, które może przynieść wysokie zyski. Co jednak otrzymujemy w zamian za tę stratę? W rzeczywistości nie ma silnej europejskiej społeczności skupionej wokół wspólnej idei. Mamy kilka mglistych pomysłów na wspólną Europę. Wciąż powtarzamy frazesy takie jak “tradycja i tożsamość europejska”, ale tak naprawdę nie wiemy, co to znaczy, a przede wszystkim nie jesteśmy w stanie przełożyć tego na rzeczywistość. Podam przykład – kiedy w którymś ze stanów USA wybucha kryzys, na przykład huragan w Luizjanie, następnego dnia przybywają posiłki z innych stanów. Ale kiedy w Grecji są powodzie i pożary, nie wysyła się natychmiast na ratunek pieniędzy z Unii Europejskiej, a kiedy Włochy przeżywają kryzys finansowy, oferowane są pożyczki, a nie wspólne wsparcie. Europejska solidarność to puste słowo.

Polskę i Europę łączą złożone relacje; wydaje się wręcz, że dla Warszawy Europa jest tylko instytucją, którą można prosić o wsparcie, a nie ideałem, w którym można uczestniczyć, wnosząc własny wkład.

Usprawiedliwieniem jest to, że w gruncie rzeczy wciąż jesteśmy krajem “na dorobku”, jesteśmy przekonani, że zawsze musimy gonić inne kraje. Przyznaję, że Polska prawdopodobnie nie wnosi do Unii Europejskiej tyle, ile powinna, a nawet jeśli są pomysły na poziomie europejskim, to nie są one realizowane. Przez lata wmawiano nam, że musimy patrzeć na duże kraje europejskie i je kopiować. I tak zrobiliśmy, kopiując wszystko, od systemów bankowych, przez restauracje, po etykę pracy. Z czasem uczymy się, że nie wszystko jest warte naśladowania, albo że może kiedyś było, ale dziś wiele rzeczy możemy zrobić lepiej. Jednak w Polsce, kraju, który nie istniał na mapach przez ponad 120 lat, a następnie znajdował się pod sowiecką dominacją do 1989 r., nadal “wbudowany” jest kompleks, który utrwalił przekonanie, że wszystko, co dobre, pochodzi z zagranicy. To podejście zmienia się w polskich firmach, które przejmują firmy z Niemiec lub innych krajów i pokazują, że potrafią robić interesy lepiej. Zmiana naszej mentalności wymaga jednak czasu.

Polska bardziej niż Włochy jest krajem przyjaznym dla biznesu.

Nie postrzegamy Polski jako kraju korzystnego gospodarczo, w tej skali jesteśmy przedostatni, lepsi tylko od Włoch pod względem jakości systemu podatkowego. Udział państwa w gospodarce jest bardzo wysoki. Nie byliśmy w stanie całkowicie uwolnić tej gospodarczej siły napędowej. Dobrym tego probierzem jest niewielka liczba polskich inwestycji w Polsce. To obcokrajowcy wierzą w gospodarkę i możliwości naszego kraju, ale nie Polacy, którzy po osiągnięciu zysków w Polsce inwestują w domy we Włoszech i za granicą, ponieważ uważają, że system prawny i podatkowy jest w Polsce zbyt zmienny, niestabilny. Jest to wyjątkowy przypadek: nie znam żadnego innego państwa na świecie, w którym obywatele baliby się inwestować w swoim kraju w przeciwieństwie do obcokrajowców, których inwestycje przewyższałyby inwestycje rodzime. Uważam, że gospodarki najbardziej “przyjazne” dla biznesu to te, w których państwo ma najmniej do powiedzenia. Nawet w Szwecji sytuacja jest lepsza, bo jest to kraj, w którym, choć gospodarka jest znacznie bardziej socjalna, państwo jest dalekie od biznesu. Oczywiście nie można zaprzeczyć, że istnieją twarde fakty przemawiające na korzyść Polski: mamy jeden z najwyższych wskaźników wzrostu gospodarczego w Europie, silny eksport pomimo kryzysu na Zachodzie i fantastyczny wzrost poziomu dobrobytu. Premier Morawiecki twierdzi, że w krótkim czasie możemy mieć wyższy PKB per capita niż Włosi, co moim zdaniem wynika bardziej z tego, że Włochy zaprzeczają swój dobrobyt. Polska nie wykorzystuje jednak w pełni swojego potencjału, a wynika to poniekąd z tego, o czym mówiliśmy wcześniej, tj. z braku wizji, perspektywy kraju zdolnego do odgrywania wiodącej roli na arenie europejskiej i międzynarodowej.

Istnieją dwie ważne kwestie, które znajdują się w agendzie każdego kraju: energia i imigracja.

Energia będzie prawdziwym problemem w nadchodzących latach. Rosnące ceny energii elektrycznej dla firm i gospodarstw domowych stanowią coraz większy problem. Państwo usuwa problem poprzez oferowanie świadczeń na rzecz rodzin i firm, ale nie może tego robić w nieskończoność. Prędzej czy później nadejdzie kryzys. W tej chwili jedynym rozwiązaniem w stosunkowo krótkiej perspektywie wydaje się być energia jądrowa. Temat rewolucji energetycznej dotyczy całej Europy, dużo się o tym mówi i to sprawiło, że pomyśleliśmy, że w jakiś sposób znaleźliśmy rozwiązanie. W rzeczywistości nie udało nam się przestawić na odnawialne źródła energii. Istnieje wiele pomysłów na to, jak zlikwidować stary model energetyczny, ale nie ma żadnego na to, jak stworzyć nowy, który sprawi, że firmy będą się rozwijać. Rewolucja energetyczna jest często określana jako rewolucja technologiczna. Tak jednak nie jest – każda rewolucja technologiczna tworzyła więcej miejsc pracy i zwiększała PKB. Jak dotąd wszystkie zmiany w dziedzinie energetyki stworzyły mniej miejsc pracy w przemyśle energetycznym i firmach, co przyniosło raczej straty niż korzyści. Może za sto lat będzie to korzystne dla klimatu – życzę tego moim prawnukom – ale na dziś nie mamy pomysłu, jak rozwiązać problem energetyczny. To ogromne wyzwanie, które będzie szczególnie trudne dla polskiego rządu ze względu na nasze uzależnienie od węgla.

Jeśli chodzi o imigrację, w Polsce dużo się o niej mówi, ale w rzeczywistości problem ten nie istnieje, ponieważ nie mamy hojnych zasiłków dla imigrantów. Imigrant przybywający do Polski otrzymuje takie same pieniądze jak bezrobotny Polak, czyli praktycznie nie jest w stanie z tego wyżyć. Ci, którzy przyjeżdżają do Polski licząc na zasiłki, jadą prosto do innych krajów europejskich. Natomiast mamy wielu imigrantów, którzy pracują. Mało kto wie, że mamy około 100 tysięcy Pakistańczyków i Hindusów. Mamy Wietnamczyków i oczywiście imigrantów z Europy Wschodniej, Białorusinów i Ukraińców. Oni wszyscy pracują. Wskaźnik zatrudnienia obcokrajowców sięga 84%, więc jest bardzo wysoki, w porównaniu do 30 lub 40% w innych krajach europejskich. Z przerażeniem patrzymy na europejskie rozwiązania kryzysu migracyjnego, takie jak obozy dla uchodźców. Kiedy zaczął się problem z Ukrainą, spotkaliśmy się z premierem Morawieckim i powiedzieliśmy mu: “Cokolwiek by się działo, nie otwierajmy obozów, nie gromadzimy ludzi w jednym miejscu. Rozmieśćmy ich po całym kraju, pozwólmy działać organizacjom pozarządowym”. Byłem w Grecji, widziałem osobiście taki obóz. Wiem, że takie obozy są również we Włoszech. To tragedia, zarówno dla tych, którzy są w obozie, jak i dla tych, którzy mieszkają w jego pobliżu, są to struktury, które przyciągają organizacje przestępcze. Nasza odpowiedź na ten problem brzmi: jeśli nie możesz przyjąć kogoś w swoim domu, nie wpuszczaj go do swojego kraju. A już na pewno nie zamykaj go w obozie. Izolowanie ludzi oznacza, że nie chcesz ich integrować, więc nie oczekuj, że będą częścią twojej społeczności, gdy opuszczą obóz, ponieważ będą żywić ogromną urazę.

Czy w tej “idealnej burzy” – pośród wojen, problemów energetycznych i globalnej niestabilności – znajdujemy się w momencie kontrglobalizacji? Czy łańcuchy dostaw ulegną zmianie i czy produkcja niektórych towarów przeniesie się z powrotem do Europy?

Unia Europejska powstała jako wspólnota węgla i stali, czyli unia towarowa. Od tego czasu praktycznie nic się nie zmieniło. Dziś 2/3 unijnego PKB to usługi. Nie węgiel i stal, czyli towary, ale usługi. Traktat o wolnej wymianie usług nie został ratyfikowany przez większość krajów. Dlatego nie mamy jednego dużego portalu finansowego jak Amerykanie. Dlatego największą platformą handlu internetowego jest Amazon, a największym dystrybutorem filmów w Europie jest Netflix, a nie firma europejska. Jeśli chcesz ubiegać się o kredyt na zakup samochodu lub domu, jeśli jesteś we Włoszech, musisz złożyć wniosek do włoskiego banku, jeśli jesteś w Polsce, to do polskiego banku. Nie można przeszukać ofert wszystkich banków w Europie, aby uzyskać najlepszy kredyt. Banki nie konkurują ze sobą. Dużo mówimy o konkurencji na rynku, ale jej nie ma! Spójrzmy natomiast na Azję, gdzie nie ma wspólnoty politycznej i każdy kraj – Wietnam, Kambodża, Indonezja, Malezja – jest oddzielny. Azja ma jednak wspólnotę usług. Ma wolną wymianę usług i towarów. Są to rzeczy, o których nie mówi się w Europie i o których możemy tylko pomarzyć. Indonezja osiągnęła ostatnio znacznie gorsze wyniki we wszystkich wskaźnikach jakości cyfrowego handlu finansowego. Co zrobiły inne kraje azjatyckie – które często różnią się religią, wartościami, polityką – w tym Chiny? Zainwestowały w indonezyjskie banki, aby podnieść poziom jakości usług finansowych i aby indonezyjskie banki były na tym samym poziomie finansowym co inne. W Europie nikt by tego nie zrobił. Nawet nie wolno nam tego zrobić, chyba że za pośrednictwem instytucji europejskich. Jeśli weźmiemy pod uwagę jakikolwiek szlak handlowy, na przykład FrancjaNiemcy, zobaczymy, że wymiana usług między nimi jest mniejsza niż między Teksasem a Alaską. Mówimy, że jesteśmy wspólnotą, ale jesteśmy nią tylko politycznie, a nie gospodarczo. Kiedy Schumann i ojcowie założyciele mówili o stworzeniu wspólnej Europy, twierdzili, że ludzie zjednoczą się, gdy będą mieli wspólne interesy. I to prawda, tylko że nie stworzyliśmy wspólnych interesów, a jedynie wspólnotę polityczną. Każdy kraj europejski może stać się siłą gospodarczą, jeśli ludzie otrzymają wolność w tym zakresie, a nie inwazyjne regulacje. A jaka jest obecna sytuacja? Firmy, które istniały przed wojną, nadal działają. Kiedy bankrutują – na przykład niemiecki Opel – rząd interweniuje ekonomicznie. Nie pozwala tym firmom upaść. Powstaje rodzaj “ciągłej rotacji”, więc prezesi zależą od polityków, a politycy od biznesmenów. Zwiększa to frustrację społeczną, co prowadzi do ruchów politycznych, takich jak Ruch Pięciu Gwiazd we Włoszech, Front Narodowy we Francji, również w Polsce pojawia się coś podobnego. Rodzi się poczucie stagnacji, na które chce się zareagować. Więc co należy robić? Trzeba wycofać dotacje, wyzwolić firmy z rąk państwa i oddać wszystko z powrotem rynkowi. I wreszcie powiedzieć sobie prawdę: Europa jest coraz biedniejsza w porównaniu z Ameryką i Azją, a wkrótce będziemy też musieli gonić Indie, bo one okażą się bogatsze od nas. Kraj, który 50 lat temu był na skraju głodu. Co robią polscy i europejscy politycy, gdy dobrobyt w Europie się załamuje? Zaczynają rozdawać coraz więcej świadczeń socjalnych. W pewnym momencie większość obywateli otrzyma jakieś świadczenia socjalne. Ale skąd pochodzą te pieniądze? Kiedy Amerykanie, Hindusi czy Chińczycy chcą inwestować w Europie, muszą słono za to zapłacić. Ostatnim produktem sprzedawanym przez Europę jest dostęp do 440 milionów bogatych obywateli. Aby firma internetowa mogła wejść na europejski rynek, trzeba ją rozdrobnić, podzielić, opłacić podatki tu i tam, we wszystkich krajach. Protekcjonizm, bariery międzynarodowe – tworzenie twierdzy, zamykanie się w sobie i mówienie o suwerenności Europy – to problem mentalny. Jesteśmy suwerenni. Czy nasz brak suwerenności wynika z tego, że Amerykanie są bogatsi i trzymają tu swoją armię, żeby nas bronić? Czy to jest brak suwerenności? Mogą wyjechać. Czy staniemy się dzięki temu bogatsi? Nie sądzę. Możemy myśleć, że będziemy bardziej wolni, ale z pewnością nie będziemy bezpieczniejsi.

Jak możemy zmienić Europę na lepsze?

Pierwszym problemem jest to, że jesteśmy unią polityczną, a nie gospodarczą. Że próbujemy siłą narzucić ludziom zasady bycia i życia, zamiast pozwolić, by te zasady narodziły się w nich samych. Co takiego zrobili Amerykanie, że cały świat chciał ich naśladować? Co sprawiło, że kiedyś cały świat chciał naśladować Brytyjczyków? Fakt, że pracowali i żyli w najlepszy i najłatwiejszy sposób. Dlatego musimy pracować nad sobą. Stworzyć bogatą i silną Europę: wtedy każdy będzie chciał się z nami integrować. Najważniejszym krokiem jest odpolitycznienie gospodarki.

Roast Wołodymyra Zełeńskiego w Nowym Jorku można by porównać do przypadkowego wybuchu petardy na imprezie sylwestrowej – dużo hałasu, niewiele sensu. Ten aktorski popis prezydenta Ukrainy przypomniał nam, że nawet w czasach globalnej sceny politycznej, każdy ma swoje momenty słabości. Zełeński to bez wątpienia utalentowany aktor, ale nie każdy wie, że w rzeczywistości jest liderem kraju pod wpływem presji, której nikt z nas nie chciałby doświadczyć.

 

Podczas drugiej wojny światowej, Churchill pił whisky i palił cygara, a Eisenhower czytał westerny. A Zełeński? Cóż, on zdaje się wybierać retoryczne ataki na swoich sojuszników jako sposób na rozładowanie emocji. To tak, jakby obiady z przyjaciółmi zamieniły się w jatki słowne na scenie międzynarodowej.

 

Jeśli to miało być roastowanie, to wydaje się, że prezydent nie do końca zrozumiał, o co chodzi w tym widowisku. Przemowa Zełeńskiego na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ we wrześniu tego roku przypominała raczej próbę zaklęcia deszczu podczas suszy. I podobnie jak ze słabymi dowcipami, jeśli trzeba tłumaczyć, co miało być zabawne, to już wiadomo, że coś poszło nie tak.

 

Reakcja na słowa Zełeńskiego, zwłaszcza sugestia, że Polska pomaga Rosji, była dość jednoznaczna – niezależnie od sympatii politycznych, wielu Polaków były wręcz oburzonych. Wydaje się, że Kijów oczekuje teraz od Warszawy bezwarunkowego poparcia, niezależnie od kosztów.

 

Nasze relacje z Ukrainą czasem przypominają historię o Galach walczących z Rzymem, ale w przeciwną stronę. Chociaż nie znam nikogo, kto kibicowałby imperium w starciu z dwoma dzielnymi Galami, to niektórzy nad Wisłą wciąż wydają się uparcie przekonywać, że Ukrainę należy trzymać krótko. Czy to jest rozsądne podejście?

 

Nawiasem mówiąc, niewiele osób w Polsce chyba zdaje sobie sprawę, że najwięcej zwolenników tego podejścia można znaleźć w Stanach Zjednoczonych. Od 24 lutego 2022 roku, kiedy Rosja zaatakowała Ukrainę, sympatie są jasno określone: dla nas Ukraina jest jak wioska Galów, a każda wiadomość o niepowodzeniach Rosji wywołuje u nas pozytywne emocje, niezależnie od tego, czy to w Polsce, czy po drugiej stronie Atlantyku.

 

Kijów zdaje się w pełni zdawać sobie sprawę z tego poparcia, i używa go jako narzędzia dyplomacji w dość oryginalny sposób. Ostatnie wypowiedzi Zełeńskiego można by uznać za próbę rzucenia sojusznikowi sympatią prosto w twarz, a przy okazji zażądania dodatkowej pomocy.

 

Interesy Polski i Ukrainy nie zawsze są zbieżne. Kijów nie podpisał umowy, która zobowiązywałaby go do działań zgodnych z oczekiwaniami Warszawy. Nawet jeśli takie zobowiązanie istniałoby, Ukraina oczekiwałaby raczej od Stanów Zjednoczonych, które przewyższają inne kraje w zakresie pomocy wojskowej udzielanej Ukrainie.

 

Niektórzy mogą to uznać za herezję, ale faktem jest, że nie wszystkie interesy Polski i Ukrainy idealnie się zgadzają. Mamy doczynienia z różnicami kulturowymi i ekonomicznymi, a także z różnymi perspektywami co do przyszłego członkostwa Ukrainy. Polsko-ukraińskie relacje w przyszłości będą przypominać czasem wiersz biały – pełen białych plam i pytajń, co dalej. Jeśli jednak Kijów oczekuje od Warszawy partnerskich relacji, to warto traktować tę zasadę wzajemności serio.

 

Roast Zełeńskiego w Nowym Jorku może i nie był wspaniały, ale przypomniał nam, że Ukraina ma swoje aspiracje i marzenia, które mogą się różnić od tych, które mają Polacy. Warto zatem obniżyć oczekiwania po obu stronach i spróbować budować relacje na wzajemnym zrozumieniu. Bo w końcu, w polityce, jak i w życiu, to nie tylko to, co nas łączy, jest ważne, ale również to, jak radzimy sobie z naszymi różnicami.

Luca Franchetti Pardo objął stanowisko ambasadora Włoch w Polsce w lutym 2023. W swojej karierze dyplomatycznej, zapoczątkowanej w 1989 roku, pełnił już szereg funkcji we Włoszech i za granicą, w tym jako zastępca Szefa Misji w Tel Awiwie, w Stałym Przedstawicielstwie Włoch przy Radzie Atlantyckiej w Brukseli, a następnie w Waszyngtonie. Był także ambasadorem przy Komitecie Politycznym i Bezpieczeństwa UE, a ostatnio zastępcą Dyrektora generalnego ds. politycznych i Dyrektorem ds. bezpieczeństwa we włoskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

 

 

W Warszawie Franchetti Pardo przeżył, mówiąc delikatnie, chrzest bojowy wraz z przybyciem do Polski przedstawicieli najwyższych włoskich instytucji państwowych: Prezydenta Republiki, Sergia Mattarelli, następnie dwoma wizytami Premier Giorgii Meloni, Ministra Made in Italy Adolfa Urso, Ministra Sportu i Młodzieży Andrei Abodi, Ministra Kultury Gennara Sangiuliano, nie mówiąc już o zorganizowaniu imponującego święta Republiki Włoskiej – Festa della Repubblica Italiana – z udziałem ok. tysiąca gości.

„Rzeczywiście, trzeba przyznać, że był to intensywny czas z wizytą Premier Giorgii Meloni zaledwie pięć dni po rozpoczęciu moje kadencji. Wizyta bardzo ważna również z symbolicznego punktu widzenia, gdyż odbyła się w dniu pierwszej rocznicy rozpoczęcia rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Następnie, po miesiącu przyszła kolej na Ministra Przedsiębiorczości i Made in Italy Adolfa Urso w Warszawie, a po niespełna dwóch miesiącach na ważną wizytę państwową Prezydenta Republiki Sergia Mattarelli. Długa i ważna misja, która sprowadziła Prezydenta Mattarellę również do Krakowa i Oświęcimia w dniu „Marszu Żywych”, w którym uczestniczyło 10 000 osób, w tym wiele szkolnych delegacji i kilku włoskich weteranów ocalałych z Holokaustu”.

Jakie wrażenie wywarła na Panu włoska społeczność w Polsce?

Mimo, że znam żywotność i wigor naszej społeczności, muszę przyznać, że jestem pod jej bardzo pozytywnym wrażeniem. Istnieje prężna sieć włoskich przedsiębiorców zakorzenionych w polskiej rzeczywistości, nie będących tu tylko po to, aby robić interesy; oni naprawdę zintegrowali się ze społeczeństwem. Mamy do czynienia z intensywną współzależnością kulturową, podtrzymywaną wieloma inicjatywami i wydarzeniami, która pokazuje w ten sposób, że kontynuujemy dziedzictwo historycznych, wielowiekowych relacji między Włochami a Polską. W związku z tym chciałbym wspomnieć niedawną wizytę Ministra Kultury Sangiuliano uczestniczącego w inauguracji trwającej obecnie na Zamku Królewskim w Warszawie bardzo ważnej wystawy, której tematem są początki włoskiego renesansu.

 

Czy dzisiejsza Polska, biorąc pod uwagę jej obecne, centralne położenie geopolityczne, jest coraz bardziej strategicznym krajem dla Włoch?

Polska pod względem wielkości, demografii i wzrostu gospodarczego jest jednym z pięciu najważniejszych krajów w Europie, a w szczególności centralnym ze względu na swoje wpływy wśród krajów regionu bałtycko-dunajskiego. Wojna w Ukrainie tylko uwidoczniła ten bardzo ważny fakt. Polacy są tego coraz bardziej świadomi i wierzę, że podejmując tę centralną rolę, szukają sojuszników. Włochy są z pewnością krajem przyjaźnie nastawionym do Polski, zarówno ze względu na kontakty historyczno-kulturowe, a także na brak konfliktów interesów i zawiłych relacji, jakie mają z innymi krajami. Ta mieszanka pozytywnych aspektów łączących Rzym z Warszawą pozwoliła obu krajom rozwinąć w ostatnich latach nadzwyczajne stosunki gospodarcze, które doprowadziły do osiągnięcia wymiany handlowej na poziomie 34 miliardów euro. Te liczby, które oprócz tego, że osiągają wyższe wartości od tych notowanych w wymianie z ogromnymi krajami, takimi jak Brazylia i Indie, pokazują, że ścieżka euroatlantyzmu jest dla nas drogowskazem rozwoju. Pozwólcie, że wyjaśnię: pandemia, wraz z przerwaniem łańcuchów wartości, pokazała, że era globalizmu tout court dobiegła końca. Dzisiaj nasz rynek wewnętrzny to Europa i w tym kontekście ważne jest, aby nadal tu inwestować, ponieważ łańcuchy wartości będą bezpieczniejsze zarówno pod względem odległości, jak i tych właśnie „wartości”. Oznacza to, że mamy do czynienia z krajami, które również wyznają standardy etyczne podobne do naszych. Z kolei absolutnie nie znaczy to, że musimy budować „europejski fort”. Wręcz przeciwnie, Włochy mają wysoce umiędzynarodowioną gospodarkę i zawsze prosperowały dzięki handlowi międzynarodowemu, wystarczy pomyśleć o powiązaniach gospodarczych ze Stanami Zjednoczonymi, jednak uważam, że nie wolno nam zapominać, jak ważny jest rozwój stosunków z naszymi europejskimi sąsiadami.

 Co w świetle takiej wizji stanie się w dniu wyczekiwanego przez nas wszystkich zakończenia wojny w Ukrainie?

Najpierw będziemy świętować koniec tego koszmaru i, jestem przekonany, sprawiedliwy dla Ukrainy pokój. Z tej perspektywy jasne jest, że już teraz należy podjąć ogromny wysiłek na rzecz odbudowy kraju, zarówno na poziomie infrastrukturalnym, jak i regulacji, aby zbliżyć Ukrainę do Unii Europejskiej – to jej naturalny cel. Polska i Włochy mogą odegrać ważną rolę w odbudowie kraju i już zmierzają w tym kierunku. O bliskich stosunkach polsko-ukraińskich wiemy dużo, ale należy podkreślić, że Włochy są również aktywne i blisko Kijowa: byliśmy zresztą wśród promotorów nadania Ukrainie statusu kandydata do UE. Jest jeszcze kwestia organizacji Expo 2030. W wyniku wojny kandydatura Odessy upadła, ale z racji tego, że wybrano Rzym (jedynego europejskiego kandydata i stolicę kraju, jak wspomniałem, otwarcie sprzymierzonego z Kijowem), zmierza się do opracowania skutecznej formuły współpracy z Odessą w tym obszarze. Wszystkie te kwestie wydają mi się doskonałymi powodami do budowania nadziei, że będziemy mogli liczyć i tutaj na wsparcie Polski.

Co Pan sądzi o wzroście liczby członków AIRE (Rejestru Włochów Zamieszkałych za Granicą) w Polsce?

 

Obecność obywateli Włoch w Polsce faktycznie rośnie i mam nadzieję, że to zjawisko przyczyni się do kolejnego ożywienia relacji między obydwoma krajami. Poza tym doskonale zdajemy sobie sprawę z tego, że faktyczne liczby związane z obecnością włoską w Polsce znacznie przewyższają oficjalne dane. Jako ambasador staram się rozwijać to, co wicepremier Rady Ministrów i minister spraw zagranicznych Tajani nazwał „dyplomacją wzrostu”, czyli działaniami dyplomatycznymi, które pomagają Włochom rozwijać się gospodarczo w kraju i na świecie, tam gdzie istnieje „zapotrzebowanie” na naszą kulturę, gospodarkę i język: trzy synergiczne filary włoskości za granicą. Dlatego też zwracamy uwagę na perspektywę zwiększenia w polskich liceach liczby oddziałów, w których nauczany jest język włoski, a także, bo czemu by nie, stworzenia placówki prowadzonej w całości w języku włoskim.

Czy jest jakiś konkretny cel, który jest Panu bliski i który chce Pan osiągnąć w ramach tego mandatu?

Rolą dyplomacji, a więc i moją, jest zwracanie uwagi na wszelkie inicjatywy, które wzmacniają relacje między Włochami i Polską w różnych dziedzinach i obszarach. Ja chciałbym widzieć więcej wymian i wspólnych projektów między włoskimi i polskimi uczelniami. Włochy szczycą się systemem szkolnictwa, zarówno podstawowego, jak i specjalistycznego na najwyższym poziomie. Jesteśmy krajem, który inwestuje w badania i innowacje, dlatego chcemy przyciągać firmy i młodych ludzi z zagranicy, oczywiście także z Polski.